عبداللة مةحمود
ئةنجومةني ثيراني ئةمريكا ثرؤذةي دابةشكردني عيَراقي بؤ سيَ هةريَمي” ناوةرِاست و خوارو وةباكوري عيراق” لةسةر بنةماي فيدراليزمي ديني و قةومي ثيَشنيار كرد و كؤنطريسي ئةمريكييش بة زوربةي دةنط ثةسةندي كرد. بةدواي ئةوةشدا هةريةك لة تةوذمة سياسيةكاني وةكو ناسيوناليزمي عةرةب، ناسيوناليزمي كورد، ئيسلامي سياسي، تادةطاتة كؤمكاري عةرةبي و وولآتاني ناوضةكة لةوبارةيةوة هةلَويست و بؤضون و كاردانةوةي خؤيان لةبارةي ئةم ثرؤذةيةوة خستة رِوو.
ليكدانةوةي هةمةلايةنةي ئةم برِيارةو ضونة ناو لايةنةجؤراوجؤرةكاني، ليَكدانةوةي هةلَويَست و بؤضوني رِةوت و تةوذمة سياسييةكاني ناوخؤي عيَراق و وولآتاني ناوضةكة، ثيَويستي بة باسيَكي دورودريَذو ليَكدانةوةيةكي فرةرِةهةند هةية، من لة ووتارةدا خؤم نادةم لةوباسة، تةنها بةليَكدانةوةي ئةوةي كة رِيشةي ئةم بريارة لةكويَداية؟ لةكويَوة بؤ ئةنجومةني ثيران و كؤنطريَس طرنطي ثةيداكردووة؟ وثرؤذةيةكي لةم بابةتة عيَراق و ناوضةكة رِووبةرِووي ضي دةكاتةوة؟ هةلَويَستي حكومةتي هةريَمي كوردستان و هيَزة سياسيةكاني دةلالةت لة ض واقعيةتيَك دةكات؟ ئةو ضةند لايةنةن كة من بةكورتي هةلَويَستةيان لةسةر دةكةم.
هيض لةوة بةرضاو ترو رِؤشنتر نيية، كة ئةمريكا لة عيَراقدا دةرطيري هةلومةرجيَكي نةخوازراوة، ناكامي سياسيةتةكاني لة عيراقدا لة ثانتايةكي بةريني جيهانيدا ض لةئاستي رِةسمي وولآتةكاني دنياو ض لةسةر ئاستي جةماوةري و شةقامدا قورسايي خستؤتة سةر دةولَةتي ئةمريكاو رِوبةرِووي نارِةزايةتييةكي طةورةي كردؤتةوة، لةوةش واوةتر شكستي ئةمريكا لة عيَراقدا و لةسةر دةستي ئيسلامي سياسي و رِةوتة كؤنةثةرستةكاني تر، بؤتة هؤي ناكامي لةهةرضي زياتري سياسةتةكاني لةتةواوي ناوضةكةو رؤذهةلآتي ناوةرِاستدا. دؤسيةي بنةبرِكردني تيرؤرو شةرِي دذة تيرؤر كة بةدواي 11 سيَبتةمبةردا كراية دؤسيةي تةواوكردني نةزمي بةناو نويَي دنيا، ثيَضةوانةكةي لةهةموو طؤشةو كةنارةكاني دنيادا كةوتة رِوو. ئيسلامي سياسي و تيرؤريزمةكةي بةثانتايي ناوضةكة بلآوبونةتةوة، رِةوت ولايةنة ئيسلاميةكان و بنلادنيةكان ئةطةر بةدواي لةدةسةلآتكيَشانة خوارةوةي تاليبان لة ئةفغانستان، توشي شكست هاتن و لاوازكران، ئيَستا لةئاكامي جةنط و شكستي جةنطخوازي ئةمريكا لةعيَراقدا نةك هةر سةريان بلَندكردؤتةوة، بةلَكة عيَراقيان كردؤتة ناوةندو مةلَبةندي ثيَطةياندني تؤرِة تيرؤرستيةكان. لة ئةفغانستانيش هيَز بةبةر تاليبان و قاعيدة طةرِاوةتةوة، لةناو ئةم دؤخةدا كؤماري ئيسلامي ئيَران، وةكو دةولَةت و ناوةندي دابةشكردني ئيمكاناتي مادي و لؤجيستيكي و تةنانةت مرؤيي بةم رِةوت و تةوذمة ئيسلاميانة لة ناوضةكةو دنيادا، بؤتة واقعيةتيَكي بةرضاو، تةنانةت سةركةوتني لة ناوضةكةو عيَراقدا قابيلي ئينكاريكردن نيية. كة دنيا بةخويَندان و نائاراميةكي كةم ويَنةوة باجةكةي ئةدةن.
عيَراق لةطةلَ ئةوةدا كة نوقمي شةرِو كوشتاري تايفي و قةومي و بةيةكداداني ميليشياكانيانة، نوقمي ميلتاريزمي ئةمريكاو سوثاي عيَراقي تازة!! ية، نوقمي نائةمني و كوشتاري رِؤذانةية، نوقمي تةقينةوةو ويَرانكاريية، هاوكات مةيداني جةنطي رِوولة سةركةوتني كؤماري ئيسلامي ئيَرانة لة عيراق و تةنانةت ناوضةكةش.
ئيَستا هيض ئاماذةيةك بؤ باشبووني وةزعي عيَراق نابينريَ، و لةوةش زياتر هيض ئاماذيةك بؤ ثاشةكشةي ئابرِومةندانةي ئةمريكا لةو طيَذاوةي تيَيكةوتووة بةدي ناكريَت. رِةوتيَكي رِوولة ليَذي كة ئةمريكا لةجغرافياي عيَراقدا بةشكست خواردني توشي هاتووة، بةويَنةي شكستي ئةو لة ناوضةكةو لةوةش واوةتر لة بةرامبةر رةقيبة زةبةلاحةكانيدا لةدنيادا بةرةو جطيَر بوون دةضيَت.
بانطةشةي ئةمريكا بةم جؤرة بوو. برِيار بوو ئةمريكا شةرِي دذة تيرؤر بكات و تيرؤر رِيشةكيش بكات و دةستي ئيسلامي سياسي ببرِيَ و كورتي بكاتةوة، برِيار بوو سةدام حسيَن و رِذيَمةكةي كة دةستيان لةطةلَ ئوسامةو قاعيدة تيَكةلَ كردبوو بة وةلانانيان و خستنيان عيَراقي خالَي لة رِابةتة لةطةلَ ئوسامةو ئيسلامي سياسي دابمةزريَنيت و خةلَكي عيَراق لةدةست سةرةرِؤيي ديكتاتؤر و سةركوت و بيَمافي رِزطار بكات، قةرار بوو عيَراق و ناوضةكة لة ضةكي قةدةغةكراو دابمالَيَت، قةرار بوو هةرِةشةي عيَراق بؤ هةميشة لةسةر وولآتاني دراوسيَ كؤتايي ثيَبيَت، و قةرار بوو عيَراقيَكي ديموكراتي بكريَتة دةروازةي جيَطيركردني ثرؤذةي رِؤذهةلآتي طةورة…. برِيار بوو. ئةمانة نةك بوونة درؤيةكي ميَذوويي و طالَتةجاريةكي هاوضةرخ، بةلَكة خودي ئةمريكا بؤتة فيلميَكي شكست خواردوي واقيعي ميَذووي هاوضةرخ.
دةرضوون لةم شكستة رِيَطاي ثيَويستة، ثرؤذةي ثيَويستة، ميكانيزم و نةخشةي ثيَويستة، ثرؤذةي دابةشكردني عيَراق خيَرو بةرةكةتيَكي ترة بؤ ئةم مةبةستة، بةلآم خيروبةرةكةتي سةركةوتن نيية، خيَرو بةرةكةتي هيزي شكست و شكستخوازيية. دةبيَ شكست خواردوةكان ض ثرؤذيةك بكةنة دياري بؤ رِزطاري خةلَكي ترو دنيا؟
ثرؤذةيةك كة ئةنجومةني ثيراني ئةمريكا ثةسةندي كردووة، ثرؤذةي هيَزيَكي شكست خواردووة وةكو رِيَطايةك بؤ رِازيكردني رِةوت و هيَزو تةوذمة سياسيةكاني شيعةو سونةو كوردو عةرةب، تا لةو رِيطايةوة بةملداني ئةم لايةنانة بةم ثيَشنيارة خؤيان ثاشةكشةيةكي ئابرومةندانةتر زامن بكةن شكستةكةيان كةمتر بكةنةوة و ثرؤسةي ئاساييكردنةوةي وةزعي عيَراق بسثيَرن بةو هيَزانةي كة لةم ثرؤذةيةدا خيَرةومةند ئةبن.ئةنجومةني ثيران و كؤنطريسي ئةمريكي دةيانةويَ دابةشكردني عيَراق لةسةر بنةماي فيدراليزمي تايفي و قةومي ومةزهةبي، بكةنة ثرديَك بؤ كؤتاييهيَنان بة شةرِي تايفي و قةومي ئيَستاي عيراق.
بةلآم هيض لةوةرِؤشنتر نيية، كة ئةم ثرؤذية شةرِي ئيَستاي ميليشياكاني ئةم هيَزو بزوتنةوة كؤنةثةرستانة، لة لايةكةوة رِةسمي و قانووني دةكات و لةلايةكي تريشةوة ثانتايةكي بةرينترو فراونتر دةبةخشيَتة جةنطي تايفي و قةومي و زةمينةش بؤ ميليشيايي ثيَكهاتة تايفي و قةوميةكاني تري وةكو توركمانةكان و ئاشوريةكان و مةسيحيةكان و كلدان و………سازئةكات كة لةشةرِي رِةسمي قانونيدا، دوانةكةون و بةشداري بكةن.
هةر ئيَستا شةرِي تةسفيةي تايفي هةية، بةلآم سنوري جغرافي ئةم تةسفيةية دياري نةكراوة، شةرِي قةومي هةية بةلآم رِووبةري ئةوشةرةي بؤي دةستي ثيَكردووة ديار نيية، مرِةمرِي ميليشا توركمانةكان و لة ثيَشيانةوة بةرةي توركماني بؤبةشي خؤيان وةكو ئةلَيَن ئةبيَ عيَراق لة سيَ بةشةوة بكريَتة ضوار بةشي فيدرالي، واقعي يةو لةفةزاي ئاواشدا بيَطومان مةسيحيةكان و يةزيديةكان و موسولَمانةكان،ئاشوريةكان، دةست ثاضة دانانيشن ودةيانةويَ ثانتايي جغرافي خؤيان لةسةر بنةماي تايفي و قةومي و تةنانةت هؤزي خؤشيان لةم تةقسيمة رِةسمي و قانونيةدا بزانن، لاني كةم بؤئةوةي بميَننةوةو لةشةرِي قةومي وتايفي عيَراقدا ووردوخاش نةبن. ئةمةش شةرِي ئةويَ، خويَني ئةويَ، ثشتيواني وولآتاني ناوضةكةي ئةويَ، …. ئةمةش ياني رِةسميكردنةوةي شةرِي قةومي و تايفي لةسةراسةري عيراقدا، ياني داناني نةخشةي شةرِيَكي مةرحةلةيي بؤ تةسفيةي نيهايي. ئةمةش يان كوشتاري مليؤني و داروخاندني مةمةلةكةتيَك، ئةمةية ثرؤذةي ئةمريكي بؤ بةديموكراسيكردني عيَراق!!.
ئيَستا بؤ ئةوةي ئاكامي خويناوي جيَبةجيَ بووني ثرؤذيةكي وا بزانين، بابثرسين تةنها بؤ يةكلاييكردنةوةي سنوري شيعةكان لةطةلَ سونةكان و كوردةكان لةطةلَ عةرةبةكان، دةبيَ ضةند سالَ شةرِي ناوخؤيي ثيَويست بيَت؟ و قوربانياني ضةند بن؟ دةبيَ ضةند وولآت و دةولَةت رِاستةوخؤ يان نارِاستةوخؤ بةشداري تيا بكةن؟ دةبيَ دواي ئةوةي بةخويَن سنورةكان ليَكجياكرانةوة، ئةو خةلَكةي لةو ديوو سنورةكاني خؤيانةوة دانيشتون ئةبيَ ضؤن برِوانة ئةوديو سنوري خؤيان و دانيشتوانةكةي كة بةخويَن وليَكجياكراونةتةوةو هيَز برِاندويةتةوة؟ يان لةشارةكاني وةكو بةغداو بةعقوبةو كةركوك و بةسرة… هةموو ئةوشويَنانةي ثيَكهاتةي تايفي و قةومي بةيةكةوة تيايدا ئةذين، ئةبيَ ئةم ثيَكهاتانة ضؤن لةيةك جيابكريَنةوة؟ ئةبيَ ئةو خيَزانانةي لة ثرؤسةيةكي دورودريَذي بةيةكةوة ذياندا تيَكةلَي يةكبوون و ذن وذنخوازي بة رِيشةياندا شورِبؤتةوة ضؤن ليَك جيابكريَنةوة.؟ ض موسيبةتيَك بؤ رِزطاري خةلَكي عيَراق لة بؤسةداية؟رِيَطة طرتن لةم موسيبةتة ئازاديخوازي و ئينسانيةتي ثيَويستة، ويذداني زيندوي ئينساني لةكويَن؟
ناسيوناليزمي عةرةب بةطشتي بةوانةشةوة كةبةرطي ئيسلامي سونةيييان لةبةركردووة تا دةطات بة كؤمكاري عةرةبي دذي ئةم ثرؤذيةن، بةلآم نةك لةبةرئةوةي كؤنةثةرستانةية، نةك لةبةرئةوةي ناسنامةي هاولآتي بوون كراوةتة قورباني، نةك لةبةر ئةوةي ضارةنووسي خةلَكي عيَراق و ناوضةكة رِووبةرِووي جةنطي خويَناوي و ناوخؤيي دةكاتةوة، نا بةلَكة بةوهؤيةوة عةزمةت تةلَةبي عةرةبي و ثان عةرةبيزم، بانطةشةكةي سةراسةري ية، بةقةولي خؤيان ئةوةي لةعيَراقدا بذيت كة عيَراقيش بةشيَكة لة نيشتماني عةرةبي ئةبيَت سيادةي نيشتماني عةرةبي قبولَ بكات و دابةش بووني عيَراق نةك لةسةر بنةماي فدرالي قةومي وتايفي، تةنانةت باسي فدراليزمي ئيداري و جيابونةوةي ئارةزومةندانةش لة رِيَطاي رِاثرسيةوة بة شكاني شكؤي نيشتماني عةرةب و ثان عةرةبيزم ئةزانن، كة دةميَكة شكستي خواردووة.
رِةوت و لايةنةئيسلاميةكاني سةر بةئيَران و بزوتنةوةي ناسيونالستي كورديش بة حزب و رِيَكخراوة سياسيةكانيانةوة تادةطات بةولايةن و كةسانةي تورِةن لة ناسيوناليزمي رِيَكخراو، لة ئةداي حكومةت و ثةرلةمان نارِةزايةتيان هةية، بةطشتي كةوتونةتة ثيَشوازي لةثرؤذةكةي ئةنجومةني ثيران و كؤنطريسي ئةمريكي.
ثيَشوازي رِةوتة ئيسلامييةكاني سةربةئيران، لةو مةنتيقةوةية كة خؤيان و ئيَراني هاوكاريان لة عيراقدا لة ثيَطةيةكي بالآي دةسةلآت و لةهةريَميَكي ثر سةروةتدا، دةبينةوة. دةيانةويَت ئةم بةشة لة دةسةلآتيان لةو ناوضة ثر سامانة، رِةسمي بكريَتةوة و شانسي ياسايي بوونةوةي ئةم دةسةلآتةيان ثيَببرِيَت.
حزبة دةسةلآتبةدةستةكاني كوردستان و سةرؤكايةتي هةريَمي كوردستانيش، نةك هةر ثيَشوازيان لةم ثرؤذةية كردووة، بةلَكة ثشتيوانةي قانوني و دةستورييان بؤ بةرطري ليَكردني بةدةستةوة طرتووةو نيطةرانن لةوانةي ثرؤذةكة رِةت دةكةنةوة يان بةدروست و رِيطاضارةي نازانن بؤ وةزعي عيَراق.
ثيَشوازي لةم تةرحةو هةر تةرحيَكي تريش لةلايةن بزوتنةوةي ناسيوناليستي كوردةوة ضاوةروانكراوة، ئةمان تا ئؤثؤزيسؤني رِذيمي بةعس بوون و بؤ جيَثي قايمكردن و طةورةبووني خؤيان تةنانةت مانةوةيان، قلَشت و كيَبةركيَ ي نيَوان وولآتةكاني ناوضةكة ئةم رِيَطاية بوو كة ئوميَديان ثيَي بةستبوو، سةرباري تاقيكردنةوةي 1975 و1988 كة بووة مايةي ي شكستيان و شكانةوةي ئاكامة زيانبارو كويَرةوةريةكاني ئةم سياسةتة بةسةر خةلكي ستةم ديدةي كوردستاندا، كةضي ئيَستا كة قلَشتي دةولَةتةكان و كيَبةركيَكي نيَوانيان قالَبيَكي تر بةخؤوة طرتووةو ئةمانيش لة ضوارضيَوةي ثاراستني بةشة دةسةلآتياندا لةمةركةز مامةلَةي رِووداوةكان دةكةن، ئةمجارة بةكةلَك وةرطرتن لة نائارامي وةزعي ناوةرِاست و خواروي عيراق و شةرِي تايفي و ثاكسازي مةزهةبيدا، دةيانةويَت زامني دريَذةدان بةبةشة دةسةلآتيان لةمةركةز بكةن، بؤيةش رِاشكاوانة ثيَشوازي لةم ثرؤذةية دةكةن تا بةرطي ياسايي و رِةسمي بكةن بة دةسةلآتياندا لة كوردستاندا.
بةرِاستي ثيَشوازي يةكيَتي و ثارتي وحكومةتي هةريَم و تةواوي بزوتنةوةي ناسيوناليستي كورد لةم ثرؤذةية نةك هةر ناحةقييةكي بيَئةندازة طةورةية بةرامبةر بةمليؤنان ئينساني عيَراقي، بةلَكة ناحةقييةكي طةورةشة بةرامبةر بة ئايندةو ضارةنووسي خةلَكي كوردستان. ئاخر ثضريني ياسايي بةشة دةسةلآت و زامنكردني بة قيمةتي ثشتيواني و ثيَشوازي لة ثرؤذةيةك كة زةمينةي وةرِيَخستني كوشتاري تايفي و قةومي و مةزهةبي و ثاكسازي ثيَكهاتةكان، ياسايي و رِةسمي دةكات، ض رِوانين و سياسةتيَكي ناتةندروست و نامرؤيي ية؟ تيَوةطلاندني كورستاني 16 سالَ دابراو لة ثرؤذة ياسايةكي جةنطخوازانةو خويَناوي رِةسمي و ثشتيواني ليَكردني ض خيَريَكي بؤ خةلَكي كوردستان هةية؟ ئاخر ئةطةر كيَشةي خةلَكي كوردستان كيَشةيةكي ميَذووي و ناوضةيي ية، ئةطةر دابرانيَكي بةكردةوةي سياسي و جغرافي و كؤمةلآيةتي و تةنانةت كةلتوري لةنيَوان كوردستان و بةشي ناوةرِاست و خوارو عيراق لة ثرؤسةيةكي سياسي و ميَذووييدا ثيَكهاتبيَت، كة ثيَكهاتووةو ئةمةش حةق ئةدات بةخةلَكي كوردستان تا بزواتي واقعي بؤ سةربةخؤيي كوردستان بيَنيَتة سةر شةقام و دواي جياكردنةوةي كوردستان لةعيَراق و ثيَكهيَناني وولآتيَكي سةربةخؤ بكات، نةك ” فدراليزم” كة ناوةرؤكةكةي لة ئؤتؤنؤمي واوةتر ناضيَت.
تيَكةلَكردني واقعيةتي سياسي كوردستان لةهةمووباريَكةوةو شوبهاندني بةوةزعي ناوةرِاست و خواروي عيَراق، هةلَةيةكي كوشندةية. لةوةش واوةتر ثشتيوانيكردن لة ثرؤذةي تةرحي فيدرالي شيَوة جغرافيةكةي بؤ عيراق نةك هةر رِيَطايةك نيية بؤ كؤتايهيَنان بةو فوارة خويَنةي لة ئاكامي جةنط و داطيركاري و بةيةكداداني تيرؤريسيتي و ثاكسازي مةزهةبيدا و بةربووة، بةلَكة رِيَطايةكة بؤ ياساييكردنةوةي جةنطي تايفي و قةومي لةسةراسةري عيراقدا.
بة كورتيةكةي واقعيةتي سياسي و كؤمةلآيةتي و ئابوري و كةلتوري و…كوردستان زةمينةي واقعي و ماديين بؤ جيَبةجيَكردني ثرؤذةي ثيكهيناني وولآتيَكي سةربةخؤ لة رِيَطاي جياكردنةوةي كوردستان و ثيَكهيَناني وولآتيَكي عةلماني و سكولار، نةك فيدراليزم كة كوردستان و شادةمارةكاني بة عيَراقي قةومي عةربي و مةركةزةوة دةبةستيَتةوةو لةوةش زياتر هةميشة ئةطةري بةيةكدادان و تيَكهةلَضووني خويَناوي بةسةر سةري خةلَكي كوردستانةوة رِادةطريَت.
خةلَكي كوردستان و بةرةي ثيَشكةوتخوازو ئازاديخوازةكةي نةك نابيَت بضنة ثشت ثرؤذيةكي لةم بابةتة بؤ دابةشكردني عيَراق بؤ سيَ هةريَم لةسةربنةماي فيدراليزمي قةومي و تايفي … كةهةموو عيَراق دةخاتة بةردةم جةنطيَكي سةراثاطيرةوة بة كوردستانيشةوة، بةلَكة لةجيَطاي ئةوة رةتكردنةوةي ئةم ثرؤذيةو كؤبونةوة لةدةوري دروشمي جيابونةوةي كوردستان و ثيَكهيَناني وولآتيَكي سةربةخؤو سكولارو شارستاني، ئةركي بةرةي رِاديكالَ و ئازاديخوازي كوردستانة.
بؤثيَشرةويش لةم رِاستايةدا هيَزي ئازاديخوازو ثيَشكةوتنخوازي عيَراق و وولآتاني ناوضةكة، هيَزي واقعي و مادين بؤ ثشت ثيَبةسن، ئةطةر حزبةكاني كوردستان و دةمارطيرة قةومييةكان، بةنوسةر و شاعيرو ميَذوونووس و طؤراني بيَذو و ليَكؤلَةرةوةكانيانةوة، رِذيَمةكاني ناوضةكة و زلهيَزةكاني دنيا بة ثشت وثةناو دؤستي خةلَكي كوردستان نيشان ئةدةن، ئةوا بةرةي زولَمليَكراو ئازاديخوازي كوردستان بةدةست خستنة ناودةستي هاوضارةنووسةكانيان لةم وولآتانة كةبةدةست رِذيَمةكانيانةوة هةراسان و تورِةن، دةتوانن بةرةيةكي تر ثيَكبيَهنن و ويذداني ئينساني و ئازاديخوازي دنياي شارستاني بخةنة ثشتي خؤيان، ئيَمة لةم بةرةيةدا ئالآهةلَطري رِيَزي ثيَشةوةين.
8-10-2007