رِةشنوسي دةستوري عيَراق، كة لةلايةن حكومةتةكةي تاَلةباني جةعفةريةوة ئامادةكراوة، وابرِيارة بةثيَي مةنتيقي ديموكراسي!! بخريَتة بةردةم رِاثرسي جةماوةريةوة، رِةشنوسيَكة كة كؤمةلَطاي عيَراق، دةخاتة بةردةم طةورةترين هةرةشةوة، هةرِةشةيةك كة زؤر طةورةترة لةو هةرةشانانةي زياتر لةدووسالَة كؤمةلَطاي عيَراقي نوقمي تيرؤرو كوشتار و نائةمني و بةيةكداداني تايفي ليَرةو لةويَ كردووة.
رةشنوسي دةستور، بةجيا لةوةي لةكام فةزاي تيرؤرو كوشتارو نائةمني و بةيةكداداني تايفي و داطيركاريدا نوسراوة، رِةشنوسيَكة كة كؤمةلَطاي عيَراقي لةلايةكةوة بة بةشيَك لة جيهاني ئيسلامي ثيناسة كردووة، ئيسلامي بةويَنةي ئاييني فةرمي دةولَةتء سةرضاوةي سةرةكي ياسادانان داناوةو دةولَةتي عيَراقيشي بة يةكيَك لة ئةندامة كاراكاني جامعةي عةرةبي ثابةند بة ميساقةكاني ثيَناسةكردووة.
ئةمة بنةماو ثاية سةرةكيةكاني رِةشنوسي دةستورة، و هةرضي تر كة لةم دةستورةدا هاتووة، دةرهاويشتةي ئةم دووثاية بنةرةتيةية.
ئةم دووبةندة، كؤمةلَطاي عيَراق دةخاتة ناو حةقلي بؤمبة مةرطضيَنةكانةوة، قوربانياني ناو ئةوحةقلي بؤمبة، كوشتاري رِؤذانةية، قوربانياني سةدان بةرابةري ئةو قوربانيانةية كة ئيَستا بة سةيارةي لة تيئين تي هةلَكيَشراو، بة جةستةي ضنراو لة بؤمب، بة رِفاندن و سةربرين، بة رِماندني بالَةخانةو ئوتيَلةكان، بة طيان كيَشاني جةماعي…. لةبةين دةبريَن وجةستةيان تيَكةلَي ثارضة ئاسن و داروبةردو بلؤك و باروت و تيئينتي دةبن. وة قوربانياني لة كوشتاري تايفي و قةومي ئيَستا واوةتر دةضن. بةيةكداداني رِؤذانةي تيرورستي ئيَستا، ضةندة قيزةونة، بةيةكداداني سبةي ئةم قيزةوني ية ياسايي ئةكات. لة ناو ئةو حةقلي ئةلغامةدا كة بريارة ناوي دةستوري ليَبنريَت، كةس بيَبةري نابيَت، كريَكارو كارمةند، ذن و لاو، هونةر و موسيقا، كوردو عةرةب، تورك وئاشوري، سونةمةزهةب و شيعة مةزهةب،…….تاد.
هاوكات ئةطةر ئةوةي ئيَستا لة عيراق رِوئةدات، ئاكامي داطيركاري و جةنطخوازي ية، ئاكامي كيَبةركيَي تايفي و قةومي ية، ئاكامي بةردةوامي شةري تيرؤرستي ئةمريكاو ئيسلامي سياسي ية، بةلآم رةشنوسي دةستور سةرباري ئةوةي بةرهةم و ئاكامي ضاوةرِوانكراوي هةركام لةوانةية، جياوازيةكي بنةرةتيشي هةية لةطةلَيان.
جياوازي نيَوان، بةياساييكردن و ناياسايي بووني ئةم هةلومةرجةية، هةلومةرجي بةرلةدةستور، هةلومةرجيَكي ناياسايي و سةرطةرداني و بيَ دةولَةتي و بيَ حكومةتية، هةلومةرجي ديارنةبوني شوناسي مةملةكةت و تاكي ئةم مةملةكةتةية، فةزاي وونبوني ئةرك و حقوقي هةموو تاكيَكي و سةلاحيةتةكانة.
دةستور بةرِوالَةت برِيارة وةلآم بةم نادياري شوناسي كؤمةلَطاو تاكةكاني، حقوق و ئةرك و سةلاحيةتي هاولآتياني بداتةوة.
بةلآم رِةشنوسي دةستور، حةقليَكة لة بؤمب، لةهةموو شويَنيَك ضنراوة، لة سةركار، لة بازارو شويَني طةران، لة قوتابخانة، لةناومالَ، كابوسةو لة بةردةم هةموو هاولآتيةك ئامادةيي هةية.
با بةكورتي ئةمة سادة بكةمةوة. ديني ئيسلام ياساي فةرمي وولآتةو بنةماي ياسادانانة. ئةمة ياني ضي؟ ياني ئةطةر كريَكاريت و لةسةركار يان بيَكاريت، نارِةزايةتي بةرِووي نائةمني شويَني كار، كريَ ي كةم، سةعات كاري زؤر، شدةتي كار، كةمي موضة…….قةدةغةية، ضونكة بة ثيَي ئةم بةندي دةستورة، خيَرو شةرِ خوا ئةيدات، سةروةتء سامان بةدةستي ئينسان نية، قدرةتي ئيلاهي بريار بةدةستة، شكرانة بذيَرو قانعبوون سةروةت زياد ئةكات،”لان شكرتم لازدنكم”. بةرِاستي بة ثيَ ي ئةم مةنتيقة، ئةبيَ قوربانياني نائةمني شويَني كار، ض ئاماريَك تؤمار بكات؟ ئةبيَ برسية شوكرانة بذيَرةكان ضةندة رِةوانةي طؤرستان بكريَن؟ منالآني كةم خؤراك ض كيَويك لة ذيَرخاكدا ثيَكبهيَنن؟ وة بةثيَي هةر ئةم بةندة ذنان لةثياوان كةمترن، ثلة دوون و ئةبيَ موتيعي ثياو بن، ياساو دةسةلآتيش ئةمة قانوني دةكات، بةوثيَ ية دةبيَ ئاماري كوشتني ناموسي ذنان، ض خةرمانةيةك لة مةرطةسات لةكؤمةلَطادا كةلةكة بكات؟ و ض فةسادخانةيةكي نةزمي نوي و حكومةتة كريَطرتةكةي لةم جغرافيايةدا، بكريَتةوة؟ ئةمانة هةمووي بة ثيَي بنةماي دةستور قانونين، ئيَستا هيض لةوة رؤشنتر ني ية، كة ئةم قوربانيانة هةم رؤذانةيةء هةم كةس نابويَريَت و ئامارةكةشي هةزاران جار، لة قوربانياني رِوداوةكاني ئيَستاي عيراق، زياترة و سنور نةناسيشة.
بة ثيَي ئةوةش كة عيَراق ئةنداميَكي كاراي عةرةبي ية و ثابةندة بة ميساقةكاني، واتة عيراق بةشيَكة لة نةتةوةو نيشتماني عةرةب، ئةمةش ياني مؤرداني عةرةبي لة ناوضةواني دانيشتواني عيَراق، كة دةبيَتة مايةي دابةشكردني دانيشتواني عيَراق لة سةربنةماي ميللي، كة ئةمة جوداسازي، وةكو كؤلَةكةيةكي قةوارةي دةولَةتي تازة دادةكوتيَت.
لةسةر ئةو بنةمايةشةوة، ئاطري ثاكتاوتةكردني ميللي و سةركوتي خويَناوي نارِازيان بة ناضار ئةبيَت بةواقعيةتيَكي تالَ، واقعيةتيَك كة بةدريَذايي حكومةتة يةك لةدواي يةكةكاني عيَراق، خةلَكي دةست و ثةنجةي لةطةلَ نةرم كردووة. و ئيَستاشي لةطةلَ بيَت لةئاكامي قةوارةي دةولَةتي بةم شيَوةية بووة، كة تائيَستا كيَشةو قلَشتي ميللي يةكيَكة لة سيماكاني كؤمةلَطاي عيَراق، ئةم رةشنوسي بةناو دةستورة دريَذة ثيَدةري هةمان ميَذووة، لة بةرطيَكي تري ئارايشتدراوي نةزمي نويَ ي دنياو بةرة كريَطرتةكةي لة “بؤرذوازي عيَراقي”دا.
بةرِاستي ئةم دوثاية” ئيسلام و عةرةبي بوني عيَراق” كة ئةم رةشنوسي دةستورةي ثيَكهيَناوة، بؤمب ني ية؟ ويَران كةر ني ية؟ مةرطضيَن ني ية؟ وة نابيَ رِةشنوسةكة وةكو فتواي ويَرانكردني كؤمةلَطاي عيَراق مامةلَةي لةطةلَ بكريَت؟ ئةوانةيش ئةمةيان ثيَشنيار كردووة، لةسةر ئةم فتوايةيان، نابيَ بدريَنة داداطاي بةرةي متةمةديني نيَودةولَةتي؟.
بةنا ووتن بةم رِةشنوسة، ضارةنوسي بةرةيةكي سيناريؤي رِةش، لة بةين دةبريَت، وة بؤمبيَك ثوضةلَ دةكريَتةوة، كة بؤمبي ناوكي ية بؤ ويَرانكردني يةكجارةكي كؤمةلَطاي عيَراق.
28-9-2005