عبداللة مةحمود
15/10/2005 رِؤذي دةنطداني!! خةلَكي عيراق بوو بؤ دةستوري هةميشةيي، هةرضي ئةحزاب و لايةني سياسي بةشدار لة حكومةتةكي تالَةباني جةعفةريدا هةية، مةسةلةي دةنطداني خةلَكي عيَراقيان بة هةنطاويكي طةورة مةزةندة دةكردء بانطةوازي خةلَكي عيراقيان دةكرد، كةلةو دةنطدانةدا بةشدار بكةن. بةدياريكراوي تائةو جيَطايةي بةكوردستان دةطةريَتةوة، هةردوو حزبي دةسةلآتدار ” يةكيَتي وثارتي” هةموو هةولَيَكي خؤيان خستةطةر تا خةلَكي كوردستان رِاثيَضي بةردةم سندوقةكاني دةنطدان بكةن، ئةوةندةي بؤيانكرا لةباسي طرنطي ئةو دةستورة!!بؤ كورد، كرديان. هاوكات رِيَذنةيةك لةوادةو بةلَيَنيان خستة بةردةمي خةلَك، كةضي خةلَكيَكي كةم نةبيَت بةشداري ئةم ريفراندؤمةيان نةكرد.
بؤ خةلَك بةشداري ئةم هةلَبذاردنةي نةكرد؟ بةر لةهةموو كةس بةشداري نةكردني خةلَك لةوريفراندؤمةدا، هةردوو حزبي دةسةلآتداري كوردستاني توشي شؤككرد، شؤكيَك كة هةرطيز لة حساباتي خؤياندا جيَطاي بؤنةكرابؤوة، ئةوان بةثيَ مةنتيقي خؤيان وايان دانابوو ئةطةر خةلَكي كوردستان نارِازيش بن لة يةكيَتي وثارتي، ئةوا بةخاتري مةوقعيةتي كوردستان، بةخاتري نيشانداني سةنطي كورد لةبةرامبةر بةعةرةبي سونةو شيعةي عيَراقدا، بةشداري دةنطدان ئةكةن و سةركةوتنيَكي تر بؤيةكيَتي وثارتي بةدةست دةهيَنن، ئةمة وادةرنةضوو. هؤكارةكاني ئةمة زؤرن، ليَرةدا بةثيويستي دةزانم باسي سةرةكيترين ئةو هؤكارة بكةم كة بؤ خةلَكي كوردستان بةشداريي ئةو دةنطدانةيان نةكرد.
طالَتةجاريةكان هاوارئةكةن، لة 3-4 سالَي رابردودا، فريوكاري و طالَتةجاري، وادةوبةلَيَن، ئةوسةرةكةي ديار نةبووة. ببينن “ئةمريكا عيَراق رِزطاردةكات و ديموكراسي بؤ عيَراق دةهيَنيَت”، “حكومةتي كاتي و ياساي كاتي بؤ قؤناغي طواستنةوة كؤتايي بةنائةمنيء برسيتيء بيَكاري و شةثؤلي كارة تيرؤرستيةكان دةهيَنيَت” “ثةرلةماني هةلَبذيَردراو ثيَكهيَناني حكومةت و هةلَبذاردني سةرؤك كؤمار، بةلآكاني سةر كؤمةلَطاي عيَراق سوك دةكاتء ميَذويةكي تازةي خؤشبةختي دةست ثيَدةكات”،… لةناو هةموو ئةو فريوكاريانةدا ئةحزابي قةومي كورد” يةكيَتي وثارتي” هةميشة لةدلَي ئةم بةلَيَنء درؤية زؤرئاشكرايانةدا، درؤي طةورةتريان وةرِيَدةخستء هةميشة ئةوةيان دةدا بةطويَ ي خةلَكي كوردستاندا كة ئةمة فرسةتيَكي ميَذويةو لةهةموو ئةو ريَكةوتنامةو ئالَوطؤرانةدا كورد براوةية.
خةلَكي كوردستان لةوماوةيةدا نةلةرِيَطاي خويَندنةوةي كتيَبةكانء راثؤرتةكانةوة، بةلَكة لةرِيَطاي واقعيةتي هةموو رؤذةوة ئةم درؤو وادة بؤشانةي لة هةميشة زياتر بؤدةركةوت، نةك بةنةماني بةعس ديموكراسي نةهات، بةلَكة بةعسيزم لةبةرطي قةومي و ئيسلاميدا خةريكة دةبيَتة ديَوةزمةيةك كة بةعس و تالبيبان، ئةطةر بةسةنطيَكةوة بيَنة سةر ساحةكة دةبيَ لةئةزموني ئةم درندانةي ئيَستاي عيراق، كادران و ئةندامانيان ثةروةردةبكةن. هةرواهؤياي ياساي كاتي بؤ قؤناغي طواستنةوة ثيَكهيَناني حكومةتي 9 سةرؤكي!! و هةلَبذادني ثةرلةمان لةناوجةنطي هةموو رؤذةو ناوراطةياندني باري ناياساي حكومةتةكةي عةلاوي كؤنة بةعسي، هةلَبذاردني سةرؤك كؤماري خؤمالَي كرنؤش بةر بؤ ئيسلامي سياسي، بايي تالَة دةزويةك خيَري بؤ خةلَكي عيَراق بةطشتي و بؤ خةلَكي كوردستان بةتايبةتي نةك تيا نةبوو،بةلَكة هةموو عيَراقي بةكودستانيشةوة خستة بةردةم هةرةشةي ديَوةزمةيةكي نويَ ي ميَذوويةوة، ديَوةزمةي تيرؤو نائةمني، ديوةزمةي سةندنةوةي ئةومافانةش كة لة ميَذويةكي دريَذدا داسةثيَنرابون و ببون بة سونةت و فةرهةنطي خةلَك، ئةمانة هؤكاري هةرةسةرةكي بيَداربونةوةي خؤبةخؤيي خةلَكي كوردستان بوو لة بةرامبةر سيناريوي رِيفراندؤمدا.
وادةو بةلَيَنةكاني سةراني ئةحزابي كورد، هةلَخراندني ئيحساساتي خةلَكي رِؤلَة كوذراو ئةنفالكراو، وادةو بةلَيَن بة نةدارةكان و لاوان و……تاد، هيَندة تاقي كرابونةوة و نةبوون بةهيض. بؤية خةلَك هةردةبوو لةبةرامبةردا “نا”يةكي طةورة بدات بة سةرجةم سيناريؤكةو ريفراندؤميش وةكو ئةلَقةيةكي ئةم سيناريؤية.
مةسةلةيةكي تر ئةوةية وادةو بةلَيَن بؤ نةهيَشتني طةندةلَي، وادةو بةلَيَن بؤ باشكردني طوزةراني خةلَكء دةستةبةركردني ئازادي سياسي و مافة فةردي مةدةنيةكان” تةنها لةكاتي هةلَبذاردن و دةنطدان بة هدنةي لةسةرةوةي يةكيَتي وثارتي” بؤ خةلَكي كوردستان بة جيا لةوةي درؤيةك بوو، ئةطةر لةدرؤشةوة بببواية بة واقعيةت، ديسان بؤ خةلَكي كوردستان بةماناي دياريكردني ئايندةي سياسي كودستان نةدةبوو، خةلَكي كوردستان ئةو راستيةيان بؤ ضةسثا كة ئةطةر برياربيَت تةسةل و خؤشطوزةران بن، لة ئازادي و مافة فةردي ومةدةنيةكان بةهرةمةند بن، بةبيَ ئايندةيةكي سياسي رؤشن ئةمانة تةنها فريوكاريةكن، ئاخر ضؤن دةكريَت، كوردستانيَكي 15 سالَة بةكردة جيا بة عيَراقي ئيسلامي و عةرةبي بلكيَنيَتةوةو بلَيَيت جا لةضوارضيَوةي ئةم عيَراقةدا وةرن خؤشي و بةختةوةري و ئازادي بةرن، خةلَكي كوردستان بةسياسةت و كارنامةي لايةنة سياسيةكاني بةشدار لة سيناريؤكاني عيَراقدا، بة ثةيام و ياساي كاتيان بؤ قؤناغي طواستنةوة، بة دةستوري قةومي وديني” كةدواي ريفراندؤميش”!! دةسكاري دةكريَت و قةومي طةراي و دينية كالَةكةي تؤختردةكريَت!!، تادةطات بة ذيَر ثيَناني حةقي ئيرادةيان بؤ برياردان لةسةر ضارةنوسي سبةيني خؤيان، ئاشنابوون. بؤية “نا” ووتن دةسكةوتيَكي طةورة بوو، ئةم دةسكةوتةيان بةدي هيَنا.
سيناريؤكان بةردةوامن، بةلآم هيض كام لةم سيناريؤيانة هي خةلَك نين و بةرذةوةندي خةلَكي عيَراق و كوردستاني تيا نابيَت، هةر لةئيَستاوة سيناريؤي هةلَبذادنيَكي تر بؤ ثةرلةماني دواي دةستوري رِيفراندؤمة شكست خواردوةكةي بةرِيَوةية كة برِيارة 15/12/2005ي ئةمسالَ وةرِيَبخريَت، خةلَكي عيَراق بةطشتي و كوردستان بةتايبةتي دةبيَ لة ئيَستاوة وةكو بةرةي” نا” بؤ ئةم طالَتةجاريةش كة دةيانةويَ لة ريَطايةوة كؤمةلَيَك ملؤزم بة وينةي نوينةر بةسةرياندا فةرزبكةن، ئامادةبن.
ئةطةر لة ئيَستاوة ئةحزابي ودةستةوتاقمي جؤراوجؤري قةومي و ديني وتايفي كريَطرتةي ئةمريكا، بة هاوئاهةنطي لةطةلَ ئةمريكادا خةريكي خؤئامادةكردنن بؤ سازداني ئةم سيناريؤية، ئةوا دةبيَت خةلَكيش لةئيَستاوة ئامادةي ثوضةلَكردنةوةي ئةم ثلانة تازةيةش بن، دةبيَ بةنةخشةيةكي وردو هاوئاهةنطةوة “نا” بدةن لة سيناريؤكةو سياسةتي طيَرانةوةي كوردستان بؤ باوةشي عروبي و ئيسلامي.
لةو نيَوةدا ئةركي ئةو ريكخراوانةية كة بةدذي طةندةلَي ئيداري و فةسادو دزيدا لة شارةكاني كوردستان ثيَكهاتون هاوكات لةطةلَ رِابةراني جةماوةري و سياسي، هةموو ئينسانيكي روناكبيرو ثيَشكةوتنخواز لةكارطةو ناوةندةكاني بةرهةمهيَنان، لةناوةندة خدةميءطةرةكةكان، خةلَك لةدةوري تورِهةلَداني سيناريؤي هةلَبذاردني ثةرلةمان، رِيَك بخةن و لة جيَطايدا خواستي بةرثاكردني رِيفراندؤميَكي ئازاد، بؤ سةربةخؤي كوردستان بةرزبكةنةوة،ء ئةمة لةرِيَطاي بةرثاكردني خؤثيشانداني طةورةوشكؤداري جةماوةري يةوة، بكةنة ئةمري واقع و دايبسةثيَنة سةر ناوةندو مةرجةعة نيَودةولَةتيةكان، لة خةباتيَكي ئاوادا كة زامني دةسكةوتيَكي طةورةية بؤ خةلَكي كوردستان و بةرطرتنيشة بة هةرِةشةيةكي طةورة بؤسةر ضارةنوسي سياسي كودستان، بةرةي متةمةديني دنيا لةطةلَيانة، دةبيَ بؤ ئةو نةبةردة ئامادةبين.
28-10-2004