عبداللة مةحمود
جةنطي ئةمريكا لةدذي عيَراق، هةر صةدام حسيَني لة دةسةلآت نةكيَشاية خوارةوة، بةلَكة كؤمةلَطاي عيَراقي لةهةموو رِوويةكةوة بةسةريةكدا رِماند،ء دةيان سةدام حسيَني كردة ديَوةزمة بةسةر سةري خةلَكي عيَراقةوة.
ئةمريكا بؤرِةوايةتي بةخشين بةجةنطي لةدذي عيَراق، طةورةترين ماشيَني جةنطي بؤطيَذكردني رِاي دنيا خستةطةر” جةنط دذي تيرؤرة” جةنط بؤ وةلاناني هةرِةشةي رِذيَمي سةدام حسيَنة لة دذي دراوسيَكاني” جةنط بؤ بةرطريكردنة لة ئارامي و ئاسايشي دنيا” جةنط بؤ لةبةينبردني ضةكي كؤكوذة” جةنط بؤرِزطاري خةلَكي عيَراقة لةدةست ديكتاتؤريةت” جةنط بؤ داثؤشيني ناوضةي رِؤذهةلآتي ناوةراستة بةديموكراسي و مافةكاني مرؤظ” جةنط بؤ ليَدانة لة ئيسلامي سياسيءكؤتايهينان بةهةرةشةي تيرؤريزم”………تاد. ئةمانة ئةو بةلَيَنانةبوون كةبؤرِةوايةتي بةخشين بةجةنط ئةمريكاو هاوثةيمانةكاني بةدةستيانةوة طرت.
سةرباري هاتنة مةيداني دنياي بيَداربوو، بةدذي جةنط و جةنطخوازيدا، وةسةرباري ثةيبردني ئةم دنياي بيَدارة بة ئاكامة زيانبارو دوورماوةكاني ئةم جةنطة لةسةر كؤمةلَطاي ئينساني، سةرئةنجام جةنطيَك داسةثيَنرا، جةنطيَك كة ثيَشتر بة كوشتاري بةكؤمةلَةوة لة رِيَطاي ضةكي ئابلؤقةي ئابوري و بؤمباراني رِؤذانةو داناني هيَلَي بةناوثاريزطاري و ناوضةكاني دذةفرِين…دةستي ثيَكردبوو، طؤردرا بة جةنطيَكي ئاطرين، جةنطيَك كة دةرياو زةوي و ئاسماني تيا بةدةستةوةطيرا، وسةرئةنجام رِذيَمي درِندةي بةعس لة دةسةلآت كيَشاية خوارةوة، بةلآم جةنط هةر سةدام حسيَني وةلانةنا، بةلَكة هةرضي سيماي مةدةنيةتي كؤمةلَطاي عيَراق بوو لوشيدا، بنةماي ئابوري بةتةواوةتي دارِوخاند، دامةزراوة خزمةتطوزاري و كؤمةلآيةتي و تةندروستي و تةرفيهي……تاد،لةبةين برد، هاوكات بؤ ئةم ديموكراسيةي طويَضكةي دنياي ثيَ كةركرا، حزب و لايةني سياسي جؤراوجؤري كؤنةثةرستي قةومي و ديني وتايةفي،” عةرةب و كوردو توركمان”” شيعةو سونة”، كؤكرانةوة و لةبةرةيةكدا بةزؤر بةيةكةوة لكيَنران.
ئةم هيَزو لايةنانة سياسيانة، كة لةم بةرةيةدا كؤكرانةوة، لة ئيسلامي سياسي يةوة تا قةومضيةكان، لة ضةثة ثرؤ رِوسييةكانةوة تالايةنة بةناوليبراليء نيؤ ئةوروثي، لةكريطرتةكاني ئيَران و سعوديةوة، تاموضةخؤرةكاني ثنتاطؤن….. بةمةبةستي بةشداربوون لة دةسةلآتي داهاتووي دواي سةدام حسيَن و بةعسدا، هةر لةزووةوة كةوتنة ثيَشوازي لة سياسةتي جةنطي ئةمريكاو ئةمةيان بةخيَرو بةرةكةتيَكي ئيلاهي تةماشاكرد، وئةوةي بؤيان طرنط نةبوو ئاكامةكاني جةنط و ئاسةوارةكاني بوو لةسةر دنياو ناوضةكة بةطشتي و خةلَكي عيَراق بةتايبةتي، ئةم بةرة كؤنةثةرستة بةميَذووي رِابردووي و ثةياميَك كة هةلَطري بوون، ئامادةبوون بةسةر لاشةي بةكؤمةلَ لةخويَن هةلكيَشراوي خةلَكي عيَراقدا، بكةونة دواي ثضريني دةسةلآت.
بة كةوتني بةعس، حكومةت و دةولَةتي عيَراق لةبةريةك هةلَوةشا، ئةمريكا كة لةثرؤسةي سةربازيدا سةركةوتني بةدةستهيَنا، بةحساباتي خؤي ئةمة كؤتايي شةرةو ئيتر بيناكردنةوةي عيَراق و ثيَكهيَنانةوةي حكومةت و سازدانةوةي قةوارةي دةولَةت دةست ثيَدةكات، ئةمة وادةرنةضوو شةرِ لة ئةبعاديَكي تردا دريَذةي ثةيداكرد، ض ثاشماوةكاني بةعس و ض ئيسلامي سياسي بنلادني و زةرقاوي لةبةرةيةكدا بة ثشتيواني ولآتاني كؤنةثةرستي ناوضةكة دريَذةيان بةشةردا لةطةلَ هيَزةكاني ئةمريكاو ئةو لايةنانةي كة لةذيَر ضةتري ئةمريكادا كؤببونةوة.
لةوكاتةوة عيَراق بؤتة شانؤي شةرِيَكي هةموو رِؤذةي نيَوان هةردوو بةرةي ئةمريكاو ميليشياي حزب و لايةنةسياسيةكاني طويَ لةمستي ئةمريكاو بةرةي تيرؤريزمي ئيسلامي و قةوم ضيةشكست خواردوةكاني ناسيوناليزمي عةرةب. لة شةرِي نيَوان ئةم دوبةرةيةدا نة ئاسايش ماوة نة ذياني نورمال، كؤمةلَطا نوقمي تيرؤر كوشتار تةقينةوةو ميلتاريزم بووة و رِؤذبةرِؤذيش ئةم دؤخة كةم ويَنةية قولَتر دةبيَتةوةو هةرِةشةكاني لةسةر ئايندةي سياسي و كومةلآيةتي خةلَكي عيَراق وناوضةكة زياد دةكات.
هةموو هةولَةكاني ئةمريكا بؤ دةربازبوون لةم هةلومةرجة، لة وةرِيَخستني سيناريؤي ثيَكهيَناني حكومةتي كاتي يةوة، لةهةلَبذاردنة يةك لةدواي يةكةكانةوة، لةهيَناني دةستوري كاتي و هةميشةيةوة، لة ثيَكهيَناني ثةرلةمان و هةلَبذاردني سةرؤك كؤمارةوة…. كةهةمويان بة ثلةي يةكةم بةمةبةستي دةرضونة لةو وةزعةي تيَي كةوتووة،نةك نةيتوانيوة ئاسؤيةكي رِؤشن بخاتة بةردةم خةلَكي عيَراق، بةلَكة ئاسؤيةك بؤ دةربازبوني خؤشي لةم هةلومةرجة ديارني ية.
ئةو هيَزو لايةنانةي كةبرِيارة ئةمريكا حكومةتيان ليَثيَكبهيَنيَت، نةك هةر برِوايان بةديموكراسي نية، نةك هةر برِوايان بةحةقي هاولآتيبوون نيية، بةلَكة ئةمان خؤيان هيَزي دذي ديموكراسي و هيَزي دذي بةرةسمي ناسيني مافي هاولآتي بوونن و بةكردةوة دةيانةويَ كؤمةلَطاي عيَراق لةسةر بنةماي قةومي و ديني و تايفي جؤراوجؤردا ليَكهةلثيَكنةوةو!! هةرلايةكيشيان دةيةويَت لةزوترين كاتدا دةسةلآت لةدةستي خؤيدا قوتبي بكاتةوةو نةفي ئةواني تر بكات.
هةلومةرجيَك كة ئيَستا لة عيَراقدا دةطوزةريَت بةرهةمي واقعي ئةم ململانيَ يةية، ململانيَي قةومي نيَوان كوردو عةرةب و توركمان، ململانيَي ديني نيَوان سونةو شيعة، وة ململانيَي ولآتاني كؤنةثةرستي ناوضةكة لة رِيَطاي ئةم هيَزانةوة.
ديارة هةركام لة هيَزانة لةئاكامي نةماني دةولَةت و ياسادا، بة ثشتيواني مادي و مةعنةوي و تةنانةت لوجيستيكي ولآتاني ناوضةكة، هيَزي ميليشياي سةر بةخؤيانيان سازداوة، و عيَراق بةجيا لةشةرِي نيَوان هيَزةكاني ئةمريكاو هيَزةكاني سةر بة ئيسلامي سياسي بنلادني و زةرقاوي، مةيداني بةيةكداداني ميليشياي ئةم هيَزولايةنانةشة كة ئةمريكا لةسةرةوة لةبةرةيةكدا كؤي كردونةتةوة تاحكومةت و دةولَةتي عيَراقيان ثيَ ثيَكبهيَنيتةوة.
ئةوةي كةبةدواي نةماني بةعسةوة لةكؤمةلَطاي عيراقدا رووئةدات، لةضةشني كوشتاري بةكؤمةلَ، سةربرِين و فرِيَداني لاشة شيَويَنراوةكان لةطؤشةو كةناري شارةكان، دةستة دةستة دوزينةوةي ذيَرخاكراوةكاني سونةو شيعة، ئاشكرابوني زيندانةكاني ناو وةزارةتةكان!!….. كاري ئةم ميليشيايانةية كة سةرؤكي حزب و رِيَكخراوةكانيان لةسةرةوة خةريكي ثيَكهيَناني حكومةت و دةولَةتي تازةي عيَراقن.
رِوداوةكاني ئةم هةفتةية لة تةقاندنةوةي مةزارطةي شيعةكان لةسامةرا و ضةند شويَني تر و هاوكات تةقاندنةوةو هيَرش بؤسةرمزطةوتي سونةكان…….دريَذةي هةمان كاروكردةوةكاني ميليشياكانة، ئةو ميليشيايانةي لةسةرةو ثيَيان سثيَردراوة بةو كردةوانةيان تةوازني هيَز بطؤرن و لة بةرامبةركي قوتبي كردنةوةي دةسةلآتدا نةخشيان بطيَرن.
ئةم رِوداوانةي ئةم ماوةية رِووياندا، نيشانةيةكي ترسناك و كةم ويَنةية لة ميَذووي دورو نزيكي كؤمةلَطاي عيَراقدا، نيشانةيةكة بؤطؤرِيني كؤمةلَطاي عيَراق بةسةرزةمينيَكي يوطسلافيا ئاساي دةوراني جةنطي ناوخؤيي نيَوان سرب و كرواتةكان، بة بوني شةري تيرؤرستي بلؤكة تيرؤرستة نيَونةتةوةيةكان( تيرؤريزمي نيَودةولَةتي ئةمريكاو ئيسلامي سياسي)وة.
ئةمة بيَطومان ئةطةر ئيَستا ئةبعاديَكي سةرتاسةري نية، لةدريَذةي خؤيدا سةراسةري دةبيَتةوة، و بةيةكداداني قةوميش لةدلَي هةلومةرجيَكي ئاوادا بةتايبةت لةوشارانةي كورد زمان و عةرةب زماني تياية، لةكوشتاري ذيَر بةذيَري تاك تاكةوة دةبيَتة بةيةكداداني ئاشكراو بةكؤمةلَ و سةراسةري لةم شارانةدا.
ئةوة كةبؤ لةم كاتةدا بةيةكداداني ئةم ميليشيايانة طةيشتوة بةم ئاستة ترسناكة، مةسةلةكة ئةوةية كةخاوةني ئةسلَي ئةم ميليشيانة لةسةرةوة خةريكي ثيَكهيَناني حكومةتن، حكومةتيَك كة بنةماكةي لة جيَطاي بةرِةسمي ناسيني حةقي هاولآتي بوون، بنةماكةي قةوم ثةرستي و ديني و تايفي ية، و هةركام لةم هيَزة رِةشانةش دةيانةويَ مؤري خؤيان بة بالآي دانيشتواني سونةمةزهةب و شيعةمةزهةب و هاوكات قةوميةتي جؤراوجؤر ببرِن.
لةونيَوةداو لةرِاستاي يةكلاكردنةوةي كيَشةي ثيَكهيَناني حكومةتدا، بزوتنةوةي سونة مةزهةب و شيعة مةزهةب، بزوتنةوة قةوضيَتي كوردو عةرةب لةسةرثايةي زماني جياواز، بةطذيةكتريدا بكةن و لةو ريَطايةوة رِادةي بةشي دةسةلآت لة حكومةتي ثيَكهاتوي داهاتودا بةدةست بهيَنن.
ئةم سياسةتة دذي ئينسانية، كة زةمينةو ذينطةي سياسيةكةي دةرهاويشتةي جةنطخوازي ئةمريكا وبةرهةمي تةوافق و هدنةي ناثةيةداري لةسةرةوةي حزب ولايةنةسياسيةكانة، لة غيابي دةسةلآتي دةولَةتي و حكومي و ياسادا داية، كة بواري داوة ميليشيا لةسةراسةري عيَراقدا قةلَةمرِةوي دةسةلآتداريَتي بةثيَ نفوزو ثانتايي ميليشياو زؤري ضةك دياري بكات.
رِذيَمي بةعس بةدريَذايي ميَذووي دةسةلآتداريَتي خؤي هةولَيدا كيَشمةكيَشي نيَوان ناسيوناليزمي دةسةلآتدار كة لةسةر دةستي خؤي نويَنةرايةتي دةكرا لةطةلَ ناسيوناليزمي كورد بكيَشيَتة شةرِي ناوخؤيي نيَوان كورد زمان و عةرةب زمانةكان، بةلآم تيايدا مايةثوض دةرضوو، لةهةموو ميَذووي كؤمةلَطاي عيَراقدا ئيَمة شاهيدي بةرامبةركيَ ي ناوخؤيي نيَوان خةلَكي كورد زمان وعةرةب زمان نةبووين، وسياسةتي شورِكردنةوةي كيَشمةكيَشي بالَة ناسيونالستةكان، بؤناو خةلَكي، بةشويَنيَك نةطةيشت، هاوكات كيَشمةكيَشي نيَوان لايةنة سياسي ية مةزهةبيةكاني عيَراق” شيعةو سونة” ش، لةرِابردودا ديسان بؤ شورِكردنةوةي بؤناو خةلَكي سونة مةزهةب و شيعة مةزهةب هةر توشي شكست بووةو هةموو ميَذووي كؤمةلَطاي عيَراق، بةيةكداداني خةلَكي سةر بةمةزهةبي جياوازي بةخؤيةوة نةبينيوة. ئةوةي كةئيَستا خةريكة كؤمةلَطاي عيَراق دةكاتة بةيروتي سالآني هةفتاكان و يوطسلافياي ثيَشوو، بةرهةمي داطيركاري و جةنطي تيرؤرستةكان و ئةوهيَزو لايةنةسياسيانةية، كة بةئةندازةي تالَة دةزويةك ذيان و طورزةراني خةلَكيان لامةبةست ني ية و هةريةكةيان دةيةويَت لةسةر كلوركلور لاشةي خةلَكي سةر بةزماني غةيرخؤيان و قةوميةتي غةيري خؤيان، بطةنة دةسةلآت و بة هةلَثةرِكيَ و شايي لؤغانةوة جةذني كوشتارييان بطيَرن.
ض شةرمةزاريةكة، ئةمة ئةو ديموكراسية بوو كة ئةمريكا وادةي ئةدا، ئةمريكا وادةي هيَناني ديموكراسي ورِزطاركردني خةلَكي عيَراق ء بنبرِكردني تيرؤريزمي ئيسلامي و لةبةينبرني ضةكي كؤكوذو لابردني هةرِةشةي رِذيَمي عيراق لةسةر ولآتاني دراوسي ئةدا، ئةم درؤ ميَذوويانة بةكردةوة دةركةوتن كة ثيَضةوانةكةيان راستة، ئيَستا هةرضي هيَزو لايةني كؤنةثةرستي لة طؤر متبودا بوون، هيَنراونةتة سةروبةندي دةسةلآت ثيَدان،و بةرِيَوةبردني دةولَةت و ضةرخاندني حكومةتي داهاتووي عيَراق. ئيسلامي سياسي و تيرؤرزمةكةي نةك بنةبر نةكرا، كؤمةلَطاي عيَراق لةسةردةستي ئيسلامي سياسي و تيرؤريزمةكةي بؤتة ويَرانةو كؤمةلَطاي عيراق بؤتة سةرضاوةي لةدايكبوني زةرقاويةكان و رِةوانةكردني تيرؤر بؤ طؤشةوكةنارةكاني دنياو هاوكات بةشداري ثيَكردنيان لةدةسةلآتدا. ئةطةر سةردةمي سةدام حسيَن هةرِةشةي ضةكي كؤكوذ و ثةلامارداني وولآتاني دراوسيَ هةبوو، ئةوا ئةمرؤ هةرِةشةي ئةنفلؤنزاي ئيسلامي سياسي دةبةرابةري ضةكة كؤكؤذةكاني!! و ثةلاماري عيراق، هةرِةشة لةولآتاني ناوضةكةو دنيا دةكات.
ئةطةر بةر لة سيَ سالَ لةمةوبةر كةسانيَك لةنارَؤشنيةوة توشي سةرليَشيَوان بوون و لة ذيَركاريطةري ذورناليزمي ثانوثؤري بةكريَطيراودا طيردران و بةناحةق كةوتنة بةرةي فريوكاريةكاني جةنطي ئةمريكا، دةبيَ ئةمرؤ بةضاويَكي كراوةوة برِوانة جةنطخوازي ئةمريكاو ئاكامةكاني، برِوانة ئةو هيَزة سياسيانةي بةناحةق بةناوي نويَنةرايةتي بةشة جؤراوجؤرةكاني خةلَكي عيَراقةوة، هةموو ثيَودانطيَكي ئينسانيان ذيَر ثيَخستوة،و بؤ كيَشمةكيَشي نيَوان خؤشيان بةهةمان شيَوة ميليشيا و كردةوةكانيان دةكةنة ثيَوانةي برِانةوةي ناكؤكيةكية ضارهةلَنةطرةكانيان.
ئيَستا كة بةكردةوة كؤمةلَطاي عيَراق، لةبةردةم شةرِيَكي ناوخؤيدا رِاطيراوة، ئةركيَكي طةورةو ميَذووي لةسةر بةرةي متةمةديني دنياية، كة بيَنة مةيدان، و بةربطرن بةوكارةساتة ناوازةو كوشتارةي كة ميليشياي سةر بةحزب و لايةنة سياسية كؤنةثةرستةكاني عيَراق، بةكردةوة خةريكن نةخشةو ثيلاني بؤ دادةرِيَذن.
ئةوةي كةبةرِاستي وبةكردةوة دةتوانيَت دةستي ئةم ميليشياو هيَزانة لةسةر ذيان وضارةنوسي سياسي عيَراق كؤتا بكات،و بةربطريَت بة تةنينةوةي بةيةكداداني تايفي و قةومي، بةر لةهةموو شت لةطرةوي ئةوةداية دةستي هةردوو بةرةي جةنطي” تيرؤرستي ئيسلامي سياسي و تيرؤريزمي نيَودةولَةتي بةسةركردايةتي ئةمريكا” لةسةر عيَراق ناوضةكةدا هةلَبطيريَت، كة فاكتةري بناغةيي سةرهةلَداني نائارامي عيَراقن، بة قوتبونةوةي ميليشياكانيشةوة.
كاريَكي ئاواطةورةو بؤ دةست كؤتاكردني ئةم دووقوتبة جيهانية تيرؤرستة، تةنها بةهاتنةمةيداني هيَزي سيَيةم، بةواتايةكي تر بةقوتبي سيَيةم دةكريت، بةرةي ثيَشكةوتنخوازي دنيا، ئةو بةرةيةي كة 15 فؤرية 2002 دا طؤشةيةك لة نمايشي هيَزي خؤي بةدذي شةرِخوازيدا نيشاني ملهورِةكاني دنيادا، ئيَستاش ئةم هيَزة بة بةرضاورِؤشنيةكي زياترو ئامادةيي فراوانترو طةورةترةوة نةك دةتوانيَ ئةمريكاو تيرؤريزمي ئيسلامي كةنار بخات و دةستيان لةسةر كؤمةلَطاي عيراق كؤتابكات، بةلَكة دةتوانيَت ببيَتة هيَزي ئوميَدي بةخش لة ثشتي هيَزة مةدةني و بزوتنةوةي رِاديكالَة خوازةكاني عيَراق، بؤ لةضةكدامالَيني ميليشياكاني ئيَستاي هيزة كؤنةثةرستانةكاني عيَراق وسازدانةوةي دةولَةتيَكي سكولاري غةيرة قةومي و حكومةتيَكي مؤديَرن، كةتيايدا حةقي هاولآتي بوون و وةكويةكبوني ياسايي بؤ هاولآتيان مسؤطةر بكات. هةر ئةمةش دةتوانيَ ئايندةيةكي ترو ئاسؤيةكي تر بخاتةبةردةم خةلَكي عيَراق و بةربطري بةدريَذةكيَشاني ئةم سيناريؤ رِةشةي كةئةمريكاوهاثةيمانةكاني لةطةلَ هيَزة طويَلةمستةكاني خولَقاندويانةو دايانسةثاندووة.
1-3-2006