بەشی دووەم و کۆتایی
هاوڵاتی: رانەگەیاندنى دەوڵەتى نەتەوەیى کوردى خەلەلێکە لە تێڕوانینى تاک و شەقامدایە یان لە گوتارىسیاسی کوردیدا؟ یان هەردووکیان پێکەوە؟
عەبدوڵا مەحمود: ڕانەگەیاندنی یان بەدەستەوە نەگرتنی خواستی پێکهێنانی دەوڵەت زۆرتر پەیوەندی بە دەسەڵاتی حزبەکانی کوردستانەوە هەیە، ئەم پرسەیان کردۆتە پرسێکی گران و گەورەی وەها تاڕادەی سەرچڵییەکی شێتانە. هاوکاتیش هەر ئەم دەسەڵاتە بە سانایی رێگا نادات بە حزب و لایەنی سیاسی تر کە ئازادانە کار بۆ چارەسەری ئەم پرسە و سازدانی خەڵکی بکەن و هەڵسوڕان بەو ئاقارەدا بکەن. ئەمەش نیشانەی ئەوەیە تاک و شەقام پێشوازی لەپێکهێنانی دەوڵەت دەکەن.
دەسەڵاتی قەومی کورد، هێندەی ڕویان لە ڕازیکردنی وڵاتانی کۆنەپەرستی ناوچەکەیە هێندە بۆیان گرنگ نییە مل بدەن بە خواست و ئیرادەی خەڵکی کوردستان و حزب و لایەنە سیاسیەکانی نەیاری خۆیان.
گومان لەوەدا نییە چ تاک و چ شەقام لەگەڵ خواستی سەربەخۆیی و دامەزراندنی دەوڵەتدان، بەڵام ئەم دەسەڵاتە دەسەڵاتێکی کەڕ و سەرو خەڵکییە، ئەگەر نا چ شتێک ڕێگرە راپرسیەک ئەنجام بدات تا بزانرێت خەڵکی کوردستان چییان دەوێت.
هاوڵاتی: ئەوەى لە کوردستاندا هەیە، کاریزماى خێل، کاریزماى حزبە، خیڵ و حزب دەستەو گروپێکى بان نەتەوەیین، پێتان وا نییە نەبوونى کاریزمایەکى نەتەوەیى یەکێک بێت لە ئاستەنگەکانى بەردەم کارکردن بۆ راگەیاندنى دەوڵەتى سەربەخۆ؟
عەبدوڵا مەحمود: نەخێر ئەمانە هیچیان نیین، چارەسەری پرسی نەتەوەیی بە ناسیونالیزم و هێزە نەتەوەییەکان ناکرێت، ئەمانە پێداویستی مێژووی خۆیان لەدەست داوە. وە بونەتە سەرباری پێداویستی مێژوویی. بەکردەوەش ئەوەی لە کوردستان رێگرە لەوەی ئەم کێشە سەرەتانییە بە چارەسەر بگات، حزبە ناسیونالیستەکانن. ئێوە تەماشا بکەن هێندەی یەکێتی و پارتی سوێند بەیەکپارچەیی عێراق دەخۆن، هێندەی هەوڵدەدەن کوردستان بە عێراقەوە بلکێنەوە، هێندەی چاویان لە بیناکردنەوەی دەوڵەتی عێراق و حکومەتی عێراقە کە خۆشیان تیادا خاوەن بەش بن، ئەوەیان بۆ گرنگ نییە کوردستان سەربەخۆ بێت و ببێتە وڵاتیکی سەربەخۆی سەردەمی، هۆکەشی ئەوەیە ئەگەر ئەمە ڕوبدات ئەمان چ لەسەر ئاستی عێراق و ناوچەکەو چ لە کوردستانی خاوەن دەوڵەتی مۆدێرندا، بێکارە دەمێنەوە. کێشەی خەڵکی کوردستان خێرو بەرەکەتێکە بۆ مانەوەیان و بەشدارێتیان لەگەڵ ناوەندو درێژەدان بەدەسەڵاتیان بەسەر خەڵکی کوردساتانی بێ قەوارەی دەوڵەتیدا. کاریزماش پێشمەرجی بەدەوڵەت بوون نییە و بەپێچەوانەوە ئەوانە دەبنە کاریزما کە رەوندێک و گرێیەکی سیاسی گەورەیان بە ئاقارێکی تەندروست و ئینسانیدا، بردوەو بەسەرکەوتن گەیاندووە. لینین ئەوکاتە بوو بە کاریزما کە شۆڕشی ئۆکتۆبەر سەرکەوت، ماندیلا ئەوکاتەی توانی ببێتە کاریزما کە ئاپارتایدی رەگەزی بەکۆتا گەیشت…تاد
هاوڵاتی: دەوڵەتى نەتەوەیى یەکێکە لەدەرکەوتەکانى مۆدێرنێتە، ئێمە لەناو دەرکەوتەکانى ترى مۆدێرنێتى دا دەژین، خۆ بواردن لەو دەرکەوتە گرنگە دەگەڕێنیتەوە بۆچى؟
عەبدوڵا مەحمود: زۆر گرنگە کەباسی دەوڵەتسازی دەکەین، راستییە جێکەوتوەکان فەرامۆش نەکەین. پرۆسەی دەوڵەتسازی هی سەردەمی مۆدێرنە و بەرهەمی مۆدێرنەیە، کەئەم کاتە شێوەی پێکهاتن و دروستبوونی تەواو جیاوازە لەدەورانی وەستانەوە بەرووی کۆلۆنیالیزم و داگیرکاری ئەمپریالیستی و سەربەخۆخوازی لەدەستی ئیمپریالیزمدا، هەروەها جیاوازیشە لە سەردەمی ئەمڕۆ.
دەوڵەت سازی سەردەمی مۆدێرنە یان شۆرشی پیشەسازی بەرهەمی کۆتاییهاتن و بەش بەشبوونی ئیمپراتۆریەتە کۆنە جیهانداگرەکانی دنیا بوو بۆ یەکەی سیاسی نوێ، دەوڵەتی نوێ، قەوارەی نوێ. دەورانی کۆتاییهاتنی سەردەمێک و بنیاتنانی سەردەمێکی نوی بووە، تووڕدانی کۆمەڵگای کلاسیکی کشتوکاڵی و دەسەڵاتی فیودالی دامەزراندنی کۆمەڵگای پیشەسازی مۆدێرن و سەرمایەداریی بووە. ئەمە دابەشبوونێکی نوێی کۆمەڵگاو سازدانی بازاڕی گەورەی هاوبەش بووە، کە هاوکات لەگەڵ خۆیدا یەکخستنی سیستەمی خوێندن وپەروەردەو فێرکرنی هێنا، وەپاشەکشەی بە دەسەڵاتی کلیساو دین کردووە. تا ئەو رادەیەیی پێكهاتنی دەوڵەتی نەتەوەیی هاوشانی عەلمانیەت پێناسە دەکرێت، وە ئەوکاتە هیچکام لە زمان یان دین و کەلتور، مەبنای پێکهاتنی دەوڵەتی نەتەوەیی نەبوون، تەنانەت بنەماکەی قەوم و قەومچیتی نەبوو، بەڵکە ئاوێزانبوونی قەومە جیاوازەکان بوو لە چوارچێوەی میللەت و دەوڵەتسازی ئەوکاتەدا.
هەروها سەردەمی جەنگی جیهانی یەکەم و دوای جەنگ رووبەڕووی دەورانێکی تری دەوڵەت سازی و سەربەخۆی وڵاتان و پێکهاتنی دەوڵەتسازی دەبینەوە، کە بنەماکەی کۆتاییهێنانە بە داگیرکاری و دەسەڵاتی کۆلۆنیالی و ئەمپریالیستی، دیارە لە ئێستادا باسی دەوڵەتسازی و سەربەخۆیی تەواو لەهەردوو دەورانی پێشوو جیاوازە، بەتایبەتیش پرسی دەوڵەت بۆ کوردستان و فەلەستین زۆر تایبەتی ترو جیاوازترە.
ئەوەی کەخۆ دوور دەگرێت لەم پرسە ناسیونالیزمی کوردە. ناسیونالیزمی کوردی خۆدان لەم مەسەلەیە بە ئاوابوونی نەخشی سیاسی و جێپێی خۆی لە عێراقی ئێستادا، دەبینێ. بۆیە ئەگەر لایەن و کەسانێکیش ئەم پرسەیان لەگەڵ باس بکەن، دەڵین ئێمە لەگەڵ جیابوونەوەو پێکهێنانی دەوڵەتدا نیین.
هاوڵاتی: بەراى ئێوە کارکردن بۆ پێکهێنانى دەوڵەتى سەربەخۆ لەکوێوە دەست پێدەکات، لەراگەیاندنى لەمیدیاکانەوە یان لەخۆ ئامادەکردن و رێکخستنى ماڵى کوردى؟
عەبدوڵا مەحمود: دیارە دەستبردن بۆ هەر گەڵاڵەو پرۆژەیەکی گرنگ پێویستی بەدەستپێشخەریەک هەیە، دەشێ ئەم دەستپێشخەرییە بژاردەیەکی سیاسی یان حزب و ڕێکخراوەیەکی سیاسی بێت. گرنگ ئەوەیە زەمینەکانی پێکهاتنی دەوڵەت دەمێکە ئامادەییی هەیەو خواستێکی بەرینی جەماوەریشە، ئەوەی کە پێویستە گوڕینی خواستی پێکهاتنی دەوڵەتە بۆ بزوتنەوەیەکی فراوانی جەماوەری و سەراسەری و بەدەست هێنانی پشتیوانی ناوچەیی و نێودەوڵەتی… ئەمەش بەبێ هاتنە مەیدانی بزوتنەوەیەکی کارای مۆدێرن بەسەمەر ناگات. دیارە لەم نێوەدا میدیا دەتوانێ نەخشی زۆر بەرجەستەو کاریگەر بگێڕیت.
هاوڵاتی: بەراى ئێوە هیچ دیالۆگێک یان خاڵێکى هاوبەش یان سینارۆیەکى پێشوەخت هەیە لەنێو لایەنە سیاسییەکاندا بەتایەتى نێوان پارتى و یەکێتى کە خاوەن رێککەوتنامەى ستراتیژین لەسەر سەربەخۆى کوردستان؟
عەبدوڵا مەحمود: یەکێتی و پارتی هەرگیز خاوەنی پرۆژەی ستراتیجی نیین، زۆرتر بە نرخی رۆژ و لە ململانێی ناوچەیی و ئاڵوگۆر و تەکانە گەورە کۆمەڵایەتی و سیاسیەکان، کەڵک وەردەگرن. بۆیە لام وانییە هیج سیناریۆیەک هەبێت جگە لەوەی لە ئێستادا نایانەوێت و بە قازانجی خۆیانی نازانن ئەم پرسە، بەشوێنێک بگات. هێشتا لەسەر زەمینەی مانەوەی ئەم پرسە ژیانی سیاسی دەکەن. بەڵام زۆرجار و لەچوارچێوەی ململانێێ خۆیان لەگەڵ ناوەند، یان سازانەکانیان لەگەڵ لایەنەکانی تر، یان لەدۆخی ئاڵۆزکاو کاتی گرژیەکاندا، باسی سەربەخۆی دەوروژێنن یان دەیسپێرنە کەسان و کۆڕو کۆمەڵی نزیک و راسپێردراوی خۆیان تا بەدەستەوەگرتنی سەربەخۆی بکەنە کارتی گوشارو ئامرازی دەستکەوتی زیاتر… کە نمونەکەی “بزوتنەوەی ریفراندۆم” بوو.
هاوڵاتی: بەراى ئێوە رێگرییە جدییەکانى بەردەم پێکهێنانى دەوڵەتى سەربەخۆ لەباشور ئابورین یان سیاسى؟
عەبدوڵا مەحمود: بەجیا لە یەکێتی و پارتی کە خۆیان کۆسپێکی سەرەکی بەردەم چارەسەری ریشەیی کێشەی خەڵکی کوردستانن. گرفتی سەرەکی بێگومان سیاسییە. ئامادەیی سیاسی و ئیرادە بۆ ئەم پرسە لاوازە. هەر کاتێک ئامادەیی سیاسی یانی بزوتنەوەیەکی سیاسی خاوەن ئیرادە هاتە مەیدان و توانی خەڵکی کوردستان لەدەوری خواستی جیابوونەوەی کوردستان و پێکهاتنی وڵاتێکی سەربەخۆی مۆدیرن و ئازاد و رێکبخات، دەتوانێ هەنگاو بە هەنگاو گرفتەکانی تر وەلابنێ.
هاوڵاتی: ئێستا هەرێمى کوردستان، تارادەیەکى زۆر هەرێمێکە کە لەرووى ئابورى و سیاسییەوە نیمچە سەربەخۆیە، بەراى ئێوە چى بکرێت بۆ ئەوەى کوردستان ئابورییەکى سەربەخۆى خۆى هەبێت؟
عەبدوڵا مەحمود: پیشمەرجی سەربەخۆیی ئابوری، سەربەخۆیی حقوقی و سیاسییە بۆ کوردستان. کێشەی سیاسی و حقوقی کوردستانە کە کۆسپی بەردەم ئابورییەکی سەربەخۆی بەهێزە. کوردستان خاوەنی سەرمایەکی زۆری سامانی ژیر زەوییە بەتایبەت نەوتە، هەروەها خاوەنی زەوی کشتوکاڵی، سامانی ئاژەڵداری و ئاوە… ئەگەر کوردستان جیابێتەوە و دەوڵەتێکی مۆدیرنی پشت بەستوو بە دەورو بەشداری راستەوخۆو ئازادانەی خەڵکی دروست بێت، کێشەیەک نابێت بەناوی كێشەی ئابورییەوە. دەبێ بۆ سەربەخۆیی ئابوری، سەربەخۆی سیاسی و حقوقی زامن بکرێت.
هاوڵاتی: بەراى تۆ کێ مافى چارەنووسى نەتەوە دەستنیشان دەکات، بەتایبەتى ئەگەر نەتەوەیەک وەک کەمایەتى سەیری بکرێت، نەتەوەکە خۆى یان لایەنى دەرەکى؟
عەبدوڵا مەحمود: بێگومان ئەو خەڵکانەی چارەنووسیان نادیارە، هەڵواسراوە، دەستی بەسەرداگیراوە، ئەوە هەر ئەوانیشن کە دەبێ خۆیان رێک بخەن و ئیرادە بکەن و بۆی بێنە مەیدان و بڕیار لەسەر چارەنوسی خۆیان بدەن، نەک هیچ لایەن و هێزیكی دەرەکی. ئەوە رووینەداوە لایەن و هێزو ناوەندێکی سیاسی دەرەکی لەخۆیانەوە بێن و پرسی جغرافیایەک و گرفتێکی بناغەیی و سیاسی، بکەنە ئەجندای خۆیان. بۆیە ئەوەی پێویستە ئەوەیە کە خەڵکی کوردستان خاوەنی کێشەیەکن و چارەسەری کێشەکە دەبێ بەدەستی خۆیان بێت و پشتیوانی ناوچەیی و جیهانی بۆ بەدەست بهێنرێت.
هاوڵاتی: ئاخۆ مەرجە هەموو جیابوونەوەیەک لەرێگەى توندوتیژى و خوێن ڕشتنەوە بێت، بەتایبەت لەم سەردەمەدا؟
عەبدوڵا مەحمود: بەداخەوە هیچ کێشەیەکی قوڵی سیاسی لە دنیادا بێ کێشە و بێتوندوتیژی بەچارەسەر نەگەیشتووە، جا یان ڕاستەوخۆ دەست براوە بۆ توندوتیژی یان ناراستەوخۆ لە رێگای جەنگی بەوەکالەتەوە، توندوتیژی کراوە. دیارە زۆر باش دەبوو کە بەبێ کێشە بە بێ توندوتیژی پرسی خەڵکی کوردستان بە چارەسەر بگات، ئەمە خواستی خەڵکی کوردستان و دنیای شارستانییە، بەڵام بەدوری دەزانم وڵاتانی ناوچەکە ملهوری نەنوێنن… ئەوەی کە دەتوانێ ئاستی ئەم ملهوری نواندن و توندوتیژییە کەم بکاتەوە، بزوتنەوەی جەماوەریی ملیۆنییە بە بەهرەمەند بوون لە پشتیوانی جەماوەری ناوچەکەو دنیا.
هاوڵاتی: پێداویستیەکانی پێکهێنانی دەوڵەتی سەربەخۆی کورد چین؟ لەئێستادا ئەو پێداویستیانە تاچەند لەبەردەستدان؟ چی بکرێت لەسەر ئاستی ناوخۆ و دەرەوە بۆ پێکهێنانی دەوڵەتی کوردی؟
عەبدوڵا مەحمود: بۆ پێکهاتنی دەوڵەتێک یان جیابونەوەی رەسمی جغرافیایەک لە جغرافیایەکی تر، پێداویستی سیاسی دەیسەپێنی، واتە گرفتی سیاسی. قوڵبونەوەی گرفتی سیاسی و بوونی بە گرێیەکی گەورە کە مافی وەکو یەکی و یەکسانی هاوڵاتیان لە بەرامبەر یاسادا، دەستە بەندی بکات و هەڵاواردن پلەبەندی هاوڵاتیان بکات لەسەر بنەمای قەومی و لەونێوەشدا رێگایەک و دەسەڵات و سیستەمێک پێک نەیەت کە کۆتایی بەم جیاکاری و پلەبەندییە بهێنێ، بێگومان جەنگ و توندوتیژی دەبنە قسەکەر. ئەوەی کە وای کردووە پرسی پێکهێنانی دەوڵەت لەکوردستان تا ئێستا پرسێکی سەرەکی بێت، پرسی وەڵامدانەوەیە بە کێشەیەکی سیاسی بە پاشخانێکی مێژوویی و ناوچەیی و جەنگێکی زنجیرەیی و ململانێییەکی نەبڕاوە… کە ئاسۆیەکی بۆ بەیەکەوە ژیان و تیكەڵ بەیەکبوونەوە نەهێشتۆتەوە و دەسەڵات و سیستەمێک بوونی نییە کە ناسنامەی هاوڵاتی بوون لەجیگای ناسنامەی کورد بوون و عەرەب بوون تورک بوون…تاد، بکاتە ناسنامەی ولاتی و حکومی. وە هەموو هاوڵاتیان لەبەرامبەر بە یاسادا یەکسان بن. ئەمە گرفتی سەرەکییە و ئاسۆیەکیش لە ئێستادا بۆ دامەزراندنی سیستەمێکی ئاوا بوونی نییە. ئەمەشە مەبنای پێداویستی دەوڵەتسازی لە کوردستان. دیارە من مەبەستم دەوڵەتی کوردی و سەبەخۆیی کوردی نییە، مەبەستم پێکهاتنی دەوڵەتێکی مۆدێرنی غەیرە قەومییە، سەربەخۆیی و پێکهێنانی دەوڵەتێکی سەربەخۆ لەکوردستان لەبنەرەتدا بۆ کۆتاییهێنانە بە ناسنامەی قەومی. پێکهێنانی دەوڵەتی قەومی دیسان زەمینە سازکردنەوەیە بۆ ململانیی قەومی و هەڵاواردنی قەومی و پلەبەندی هاوڵاتیانی کوردستان لەسەر بنەمای قەومی. پێدوایستی پێكهاتنی دەوڵەتێكی سەربەخۆ چەندە گرنگە بۆ چارەسەری کارسازی پرسی خەڵکی کوردستان، وەستانەوە بەرووی هەر هەوڵێكی قەوم خوازانەدا بۆ پێکهاتنی دەوڵەتێکی قەومی چەند بارە پێویستترە.
ئەوەی کە پیویستە بکرێت ئەوەیە کە خواستی خەڵکی کوردستان بۆ سەربەخۆیی جیا ناکرێتەوە لە خواستی ئەم خەڵکە بۆ ئازادی و دەستەڕاگەیشتنی بە مافە فەردی و مەدەنی و جیهان داگرەکانی ئینسان. ئەم خواستە رەوایە پێویستە بەوێنەی بزوتنەوەیەکی کۆمەڵایەتی فراوان خۆی نمایش بکات، وە لەخواستەوە ببێتە بە بزوتنەوەیەکی جەماوەری کە ئاڵا و ئاسۆی ئازادیخوازی و پێشرەوانەی خۆی نمایش بکات و ئاسۆی خۆی لە ئاسۆی بزوتنەوەو هەوڵە قەومی و دواکەوتووەکان جیابکاتەوە. پلاتفۆرمی پێشکەوتنخوازانەی خۆی بەرزبکاتەوەو بکاتە مەبنای کۆکردنەوەو وەرێخستنی بزوتنەوەیەکی ملیۆنی لە کوردستان، کە ئەمەش دەتوانێ پشتیوانی ناوچەیی و دنیا دەستەبەر بکات و دەستی رژێمە ملهورەکانیش بۆ دەستێوەردان و ملهوری نواندن ببەستێ.
١٨/١١/٢٠١١
لە رۆژنامەی هاوڵاتی ژمارە(٧٨٦) بەرواری ٢٧/١١/٢٠١١ بڵاوکراوەتەوە