هیچ کاتێک وەکو ئەم ماوەیە، باسی مەترسی سەر قەوارەی هەرێمی کوردستان و کۆتاییهاتنی ئەم قەوارەیە نەبۆتە جێگای قسەوباس… بەشی هەرە زۆری سەرکردە سیاسیەکانی بزوتنەوەی کوردایەتی و حزبەکانی، تا دەگاتە نووسەر و رۆژنانووس و چاودێرانی سیاسی بە ئاشکرا باسی مەترسی و لەناوچوون و داڕمانی قەوارەی هەرێمی کوردستان دەکەن. ئەوانەشی هێشتا نایانەوێت دان بنێن بە رەوتی داڕمانی ئەم قەوارەیەو ئەم ئەزموونەی زیاتر لە سێ دەهەیە، ئەزموونی دەسەڵاتدارێتی دەکات، باش دەزانن کە رەوتی داکوژانی ئەم قەوارەو ئەزموونە دەستی پێکردووە، بەڵام خەریکن لەگەڵ واقعیەتی ئەم داروخانە مامەڵە دەکەن و دەیانەوێت لەگەڵ ئەزموونێکی تردا، خۆیان بگونجێنن، ئەزموونێک کە لە دەرەوەی داڕوخانی قەوارەی هەرێم و فاکتەری سەرەکی بەڕە لە ژێر پێی دەرهێنانی ئەزموونچیانی هەرێمن.
قەوارەی هەرێمی کوردستان، دەمێکە بۆتە دەستەواژەیەکی سیاسی بۆ پێناسەی دەسەڵاتی سیاسی هەرێم و ئەو ئیلیتە سیاسیەی لەسەروبەندی ئامادەکارییەکانی جەنگی کەنداو لە رێگای خۆبەستنەوە بە سیاسەتی نەزمی نوێ دنیاو جەنگ و ملهورییەکەی شانسی داسەپاندنی دەسەڵاتی بەسەر هەرێم و خەڵکی کوردستاندا بە نسیب بوو. واتە بەپێچەوانەی بانگەشەی بەردەوامی سەرانی حزبەکانی بزوتنەوەی کوردایەتی و نەتەوەپەرستەکانی کورد، ئەزمونی هەرێم دوورو نزیک بەرهەمی جوڵانەوەی شاخ و خوێنی شەهیدان و قوربانیانی تری خەڵکی کوردستان نییە، بەرهەمی پێشرەوی جوڵانەوەی نەتەوەی کورد لەدژی دەسەڵاتی بەعس نییە. بەڵکو دروست بوون و پێگرتنی قەوارەی هەرێم و ئەم ئەزموونە بەرهەمی شکستی بەعس و تیکشکانی سەربازی هیزەکانی بەرامبەر بە ئەمریکا و غەرب و ئەو بۆشاییە سیاسییە بوو کە بەدوای کشانەوەی هیزەکان و ئیدارەی بەعس لەکوردستاندا، پێکهات. وە بەرهەمی خۆبەستنەوەی حزبەکانی بزوتنەوەی کوردایەتی بەکێشەی سیاسی کورد و بازرگانی کردنی سەرانی بزوتنەوەی کوردایەتی بوو بەکێشەی خەلکی کوردستان و قوربانیەکانی.
لەئێستادا باسی لاوازبوون و تەنانەت نەهێشتنی قەوارەی هەرێمی کوردستان لە ئاستە هەرە پایەیەکدا، باسی کۆتایی هاتنی ویستگە دوای ویستگەی ئەو دەسەڵاتەیە. باسی کۆتاییهاتنی دەوریەکە کە زیاد لە تەمەنی خۆی ژیاو مۆر و نیشانەیەکی یەکجار نەنگینی نا بە تەوێڵی بزوتنەوەی کوردایەتی و دەسەڵاتەکەی. وە کارنامەی رۆشنی کوردایەتی خستە ڕوو.
سەرانی بزوتنەوەی کوردایەتی و نووسەو قەڵەم بەدەستانی تا دەگاتە مێژوو نووسەکانی… هۆکاری مەترسی سەر قەوارەی هەرێم دەگێڕنەوە بۆ دوو هۆکاری بناغەیی:
یەکەم: کاڵبوونەوە روحی نەتەوایەتی کوردایەتی نەکردن!
دووەم: لێکترازانی و ناکۆکی ناو “ماڵی کورد”!
ئەم دوو پاساوە نەک هۆکاری دۆخی ئیستای سیاسی کوردستان و مەترسیەکانی سەر قەوارەی هەرێم نین، بەڵکو نەخشەڕیگای بۆرژوازی کوردە، بۆ بەرگرتن بەو داڕمانەو بۆ کەم کردنەوەی مەترسیەکانی سەر قەوارەی هەرێم و دەسەڵاتی حزبەکانی بزوتنەوەی کوردایەتی.
بزوتنەوەی کوردایەتی و حزبەکانی هێندەی بۆیان کرا، کوردایەتیان کرد و کوردایەتی بەمانای وشە ئەوەیە کە پارتی و یەکێتی و گۆران و هاوشیوەکانیان لە ٣٠ ساڵی رابردوودا بەدەستیانەوە گرت و پیادەیان کرد و پەیرەویان کرد. بەڵام نابێ بیرمان بچیت، کوردیەتی لەگەڵ چارەسەری پرسی نەتەوایەتی تێکۆشان بۆ وەڵامدانەوەی کارساز بە پرسی نەتەوایەتی و دوو پرسی لەیەکتری جیاوازن و تەنانەت لە بەرامبەر بەیەکتریدان. کوردایەتی بزوتنەوەیەکی کۆنەپەرستانەی بۆرژوازی ناسیونالیستییە، کە کت و مت و لە ئاستە هەرە داڕزیوەکەیدا، کاردانەوەی قەومپەرستانەیە بەرامبەر بەسیاسەتی قەوم پەرستانە و شۆفینیستی بەرامبەر بەعسیەکان و عروبە و بە مەبەستی بەشداری پێکردن و بەش پێبران لە دەسەڵاتی ناوەندیدا. واتە کوردایەتی بەرامبەر بە عەرەبایەتی، بەرامبەر بە فارسایەتی و تورکایەتی ئەمەش نەک بەوێنەی بزوتنەوەیەکی ناسیونالیستی بۆ کێشەی نەتەوایەتی، بەڵکو بۆ بەش پێبرانی بۆرژوازی کورد، لە قەڵەمرەوی سیاسی و ئابوری بازار و کەڵەکەی سەرمایەدا. بۆرژوازی لەهیچ بەرگ و رەنگێکیدا لە سەردەمی ئیمپریالیزم و گەندەڵ بوونی خۆیدا، هیچ ماک و نیشانەیەی پێشکەوتخوازنەی نەماوە و بۆرژاوازی ناسیونالیزمی کوردیش، بەپێی هەمان لۆژیکی مایەپوچی پیشرەوی پیشکەوتنخوازبوونی بۆرژوازی لەم سەردەمەدا نەک ناتوانێت پێشکەوتنخواز بێت، بەڵکو کاری وەستانەوەیە بەرووی هەر پیشرەوی و پێشکەوتنخوازییەک و هەر رێکار و ریگاچارەیەکی پێشکەوتنخوازنە بۆ چارەسەری پرسە سیاسی و ئابوری و کۆمەڵایەتی و کەلتوری…تاد. راستی ئەم بۆچوونەش بەکردەوە لە دەسەڵاتی سی دەهەی بۆرژوازی کوردا لەهەموو ئاستەکانیدا خۆی نیشانداو قوربانیانیشی خەڵکی کوردستان و مافە سەرەتایی و مەدەنیەکانیان بوو. بەپێچەوانەی ئەو بۆچوونە ناسیونالیستی و کاردانەوە قەوم پەرستییە کە دەوترێت پارتی و یەکێتی کوردایەتیان نەکرد بۆیە چارەنووسی کورد بەم رۆژە گەیشت، رێک پێچەوانەکە دروستەو پارتی و یەکێتی و هاوبەشەکانیان کوردایەتیان کرد و لەم رێگایەشەوە تاکی کورد و کوردستانیان بەم دۆخە نەخوازراوە گەیاند. چۆن قەومپەستە عەرەبەکان بە عەرەبایەتی کردن و قەومپەرستە فارسەکان بە فارسایەتی کردن و قەومپەستە تورکەکان بۆ تورکایەتی کرد، ناسنامەی هەموو رەنگێکی تریان بە ئاراستەی سڕینەوە و مۆر دانە لەناوچاوانی هاوڵاتیان و دەستەبەندی کردنیان بۆ هاوڵاتی پلە یەک و دوو کرد و تۆوی ناسنامەو ململانێی قەومی و برێکیش ناسنامەی دینی و مەزهەبیان، ڕشت، ئاواش بزوتنەوەی کوردایەتی، کوردایەتی کردە ناسنامەی جەنگ و ململانێی لەگەڵیان. ئەم بزوتنەوەیە بەو ماهیەتەیەوە تەنها دەیتوانی بەدژایەتی هەموو ئازادیخوازییەک و وەستانەوە بەرووی هەموو ماف و داوا و داخوازییەکی خەڵکی کوردستان، بە چوونە جەنگی ناسنامەی هاوڵاتی بوون، رەمزو نیشانەکانی خۆی پێناسەبکاتەوە، بۆیە بزوتنەوەی کوردایەتی دەستی لەهیچ کۆنەپەرستیەک و لە چوونە جەنگی هیچ ماف و ئازادی و پیشکەوتنخوازییەک نەپاراست، و لەپیش هەموویانەوە دۆسیەی دیاریکردنی ئاییندە و چارەنووسی خەڵکی کوردستانی کردە نیشانە و هێندەی بۆی کرا بەرەو دواوەی برد و لە گۆرانی هاوسەنگی هیزی نیوان خۆی و بزوتنەوە قەومی و ئیسلامیەکانی عیراقیشدا، ئەزموونی دەسەڵاتدارێتیەکەی بەرەوە لاوازی رۆشت و لەوەش زیاتر روو لەداڕمانی بەردەوامە. واتە شکستی قەوارەی هەرێمی کوردستان، ئاکامی کوردایەتی و سیاسەتی شکستخوادووی بزوتنەوەی کوردایەتییە لەبەرامبەر بە باڵەکانی تری بۆرژوازی لە عێراقدا.
لیکترازانی و ناکۆکی ناو “ماڵی کورد”! بەشیکی تر لە پاساوی سەرانی بزوتنەوەی کوردایەتی بۆ مەترسی سەر قەوارەی هەریم پێک دەهێنێت. پیش هەموو شتیک دەستەواژەی “ناو ماڵی کورد” و یەکریزی ناو ماڵی کورد” مەبەست لە سازانی نیوان پارتی و یەكیتیە، لەسەر داهات و قەڵەمرەوی سیاسی، نەک هیچ شتێکی تر… بۆ خەڵکی کوردستان پارتی و یەكیتی و حزبەکانی تر تەباو رێک و لەیەک چوارچیوەدا بن یان هەر یەکەیان بلۆک چ کاریگەرییەکی لەسەر سیاسەتی ناسیونالیزمی کورد لەبەرامبەر بەبەغدا و بۆرژوازی لە ئاستی عێراقدا دەبێت… خۆ پارتی و یەکیتی و حزبەکانی تری بۆرژوازی کورد، هەموویان لەسەر چۆنیەتی پەیوەندی هەڕیم بە بەغداوە کە فیدرالیزمی قەومییە، هاوڕا بوون، لەسەر دەستور هاوڕابوون… چ فیدرالیزمی قەومی و چ دەستوریان وەک دەستکەوتی گەورە وێنا دەکرد… واتە لەسەر مەسەلەی بناغەیی کە لە عێراقدا دەستور و پەیوەندی هەرێم بە بەغدا و “فیدرالیزم” ە، بەتەبایی و هاوهەڵوێستی بریاریان لێداوە، کەچی خودی پارتی و یەکێتی و هاوبەشەکانیان، خەریکن باجی مایەپوچی فیدرالیزمی قەومی و دەستور دەدەن و ئەوەی روودەدات بەرهەمی دەستور و فیدرالیزمی قەومییە. قەوارەی هەریم” دەسەڵاتی بۆرژوازی کورد” وەکو ئاکام و دەرئەنجامی فیدرالیزم و دەستور، تا دێت بچوک و بچوکتر و لاواز تر دەکرێت و بریارە سیاسی و ئەمنی و ئابوری و یاسایی و حقوقیەکانی، لەدەست دەردەهێنریت. ڕیکەوتن و هاوڕایی و هاوهەڵوێستی پارتی و یەکێتی ئەگەر بتوانێت گەمەیەک بێت بۆ ئەوەی هەر لایەکیان نزیکایەتی لەگەڵ باڵە ناکۆکەکانی عێراق لە پێناو بەرژەوەندییە حزبیەکانیان پێک بهێنیت و لە هاوپەیمانیەتیەکانیدا لەبەرامبەر بەیەکتریدا بەدەستیەوە بگرن و باڵەکانی بۆرژوازی عێراقیش ئەوە بەسودی خۆیان بزانن کە پارتی و یەکیتی و حزبەکانی هاوشانیان ناڕیک و ناتەباو لەبەرامبەر بەیەکتریدا وەستابن، بەڵام ئەمە ناتوانێت هیچ ئاڵوگۆرێک لە پرسە بناغەیەکانی وەکو دەستور و فیدرالیزمی قەومی، بهێنێت، و ناتوانێت بەر بە رەوەندی ئەو ناکامییە بگرێت، کە خۆی بەرهەمی فیدالیزمی قەومی و دەستوری نووسراوی بە بنەماوەرگیراوی دابەشکاری قەومی و دینی و تایفییە، لە جێگای مافی هاوڵاتی بوون. دیارە مەترسی سەر قەوارەی هەرێم تەنها بەغدا نییە، هەرەشەکانی سەر دەسەڵاتی قەوارەی هەرێم لە هاوسەنگی هەمیشە گۆڕدراودا بە زیانی دەسەڵاتی هەڕیم، لەلایەن بۆرژوازی لە ئاستی عێراقیدا تەنها لایەنێک لە پەڕوباڵ کردنی دەسەڵاتی هەرێم پێکدەهێنێت… بەڵام لایەنەکانی تر کەمتر لە بۆرژازی عێراق کەم کاریگەر تر نین لەسەر قەوارەی هەرێم…
بێ ئەڵتەرناتیفی بۆرژوازی کورد، لەبەرامبەر هەژموونی بەغدادا
بەجیا لەو دوو هۆکارە “کاڵبوونەوە روحی نەتەوایەتی و کوردایەتی نەکردن!” و ” لێکترازانی و ناکۆکی ناو ماڵی کورد” کە وەکو سەرچاوەی هەرەشەی هەرێم لەلایەن سەرانی بزوتنەوەی کوردایەتی دەخرێتە ڕوو، هاوکات زوربەی سەرانی بزوتنەوەی کوردایەتی و نووسەرانیان دەڵێن هۆکاری مەترسی سەر قەوارەی هەرێمی کوردستان پاشگەزبوونەوەی هیزە عێراقیەکانە لە پابەند بوون بەدەستورو فیدرالیزم. لە کاتێکداو لەبنەرەتدا گوشارەکانی بەغدا بۆسەر هەرێم پابەندبوونی هیزە عێراقیەکانە بە فیدرالیزمی قەومی و دەستور، کە پارتی و یەکێتی بە تەبایی و هاوئاهەنگ پێشوازیان لێکرد و وەکو دەستکەوتێکی گەورە وێنایان کرد و وەکو سەرکەوتنی دیبلۆماسیەتی کوردی رایانگەیاند، بەڵام دەستور و فیدرالیزمی قەومی لە هاوسەنگی هێزی تایبەتی نێوان بەغداو هەولێردا، نووسراو بە تەواوەتی مۆری ئەو هەلومەرجەی پێوەیە… بزوتنەوەی ناسیونالیزمی کورد لەوپەڕێ هیز و تونایی خۆیدا بوو. قەڵەمرەوی دەسەڵاتی لە هەرێمدا بۆ زیاتر لە دەیەیەک زوتر جێگیر کردبوو. لە ئاستی ناوچەکەو دنیادا، کارتێک و یاریچیەکی مایە لەسەر دانراو بوو. وەهمی خەڵکی کوردستان بە دەسەڵات نەرەویبۆوە… لەهەمان کاتدا بۆرژوازی عەرەب لە عێراقدا بەتایبەتی باڵە شیعەکەی، بەسەر ولاتێکی داڕوخاو، دەوڵەتێکی بنەما وێران، بەوپەڕی بێ ئەزموونیەوە دەستی پێکرد. هاوکات لایەنی باڵادەست لە عێراقدا بە کردەوە لە ژێر هەژموونی رەهای ئیراندا بوو… چ دەستورو چ فیدرالیزمی قەومی وەکو بنەما و چوارچیوەی پەیوەندی هەڕیم بە بەغداوە، لەو هەلومەرجەدا بەناچار تارادەیەک بەشێک لەخواستەکانی بۆرژوازی کوردی جێگیر کردبوو، بەتایبەتیش مافی فەرمانرەوایی بۆ یەکەمین جار لە مێژووی دوورو نزیکی کوردستاندا، بۆ بۆرژوازی کورد بە فەرمی ناساند و ئەم مافەشی لە دەستوردا جێگیر کرد. دەستور مافی فەرمانڕەوایەی بۆرژوای کوردی بەسەدان ئەمما و ئەگەر و بەندی مەتاتییەوە، داڕشتبوو… بەتایبەتیش لەپەیوەند بە مامەڵە بە داهات و سامان و پرسی نەوت و سنورو بەرگری. لاوازی دەسەڵاتی ناوەندی و ململانێی نێوان باڵەکانی بۆرژوازی لە عێراق و بەیەکدادانی تاییفی و قڵشتی ناو هیزە باڵادەستە شیعیەکان و هەوڵی ناسیونالیزمی سونە بۆ جێگا پەیداکردنەوە، وای کرد کە دەسەڵاتی ناوەندی چاوپۆشی لە زیدەڕەوی دەسەڵاتی ناسیونالیزمی کورد بکات و پێشێلکارییە دەستوری و یاساییەکان، بێدەنگە لێ بکات، بەڵام لەگەڵ خۆگرتنەوەی پەیتا پەیتای بۆرژوازی عێراق و تیپەڕین لە ئەزمە قوڵە ناوخۆیەکانی و هاوکات کۆتاییهاتنی جەنگی سەربازی لەدژی داعش و ١٦ ئۆکتۆبەر… لەڕیگای بەدەستەوە گرتنی خودی دەستور، بەڵام لەهەلومەرج و هاوسەنگیەکی تازەدا، هەوڵەکانی خۆی بۆ پشتراستکردنەوە لەسەراسەری عێراقدا دەستپێکرد و هەرێم و دەسەڵاتی بۆرژوای کورد یەکێک لە نیشانەکانی بوو.
بۆرژوای عێراقی بۆجێگیرکردنی دەسەڵاتی ناوەندی خۆی بەسەر تەواوی عێراقدا، بەر لەهەر رێگاو شێوازێک، پێویستی بە پابەند بوون بەدەستور و دەستگرتن بە یاساکانی دەستور بڕیارلێدراو بوو. بۆ ئەو مەبەستە لەجێگای بەدەستەوەگرتنی کەیسی سیاسی رەها، پیویستی بەجوڵاندنی ئەو دۆسیانە بوو، کە توانایی و لەخۆرادیووی ناسیونالیزمی لەسەر بیناکرابوو، یەکێک لەو دۆسیانە پرسی فرۆشتنی نەوت و کێلگە نەوتیەکان و ئابوری سەربەخۆ… بوو. کە هەرکام لەم دۆسیانە، بەپێی دەستور لە دەسەڵاتی ناوەندی دایەو دەسەڵاتی فیدرالی و هەرێمەکان مافی مامەڵە بە سامانی نەوت و غاز و فرۆشتنی سەربەخۆیان نییە. جوڵاندنی ئەم دۆسیەیە لەلایەن بەغداوە هەم دەستوری و هەم یاسای بوو، وە دادگای فیدرالی بە تەواوەتی لە پشتی بوو، جوڵاندنی ئەم دۆسیەیە، سەرەتای جوڵەی بۆرژوازی عێراقی بوو بۆ کەم کردنەوەی توانایی دەسەڵاتی هەرێم و لەدەست دەرهێنانی توانا ئابوریەکەی کە بۆرژوای کورد لە هەلومەرجێکی تایبەتی و لاوازی دەسەلاتی ناوەندیدا، بەدەستیەوە گرتبوو، دیارە دۆسیەی نەوت لە بنەرەتدا دۆسیەیەکی سیاسی نێوان هەرێم و بەغداو کارتیکی ململانێی نێوانیان بوو. بۆ دەسەڵاتی بۆرژوازی کورد، دۆسیەی نەوت بنەمای سەربەخۆی ئابوری و چەکیكی سیاسی بوو کە دەیویست لەو رێگایەوە سەربەخۆی و تونایی بریاردانی سیاسی بەسەر هەرێمدا درێژە پێبدات و بەغداش ناچار بەوە بکات مل بەو ویستەی بدات… بەڵام بریاری دادگای فەرەنساو دواتر بریاری دادگای فیدرالی… ئەو کارت و چەکەی لە دەستی دەسەڵاتی بۆرژوازی کورد دەرهێناو هاوکات ناچار بوون ئەو بڕیارە بە فەرمی بناسن و پێوەی پابەند بن… ئەوەی جێگەی گاڵتەجارییە، دەسەڵاتی بۆرژوازی کورد چۆن شانازییان بەسەربەخۆی ئابوری و فرۆشتنی نەوتەوە دەکرد، ئەو کاتەش لەدەستیان دەرهێنان دوبارە کەوتنە شانازی کردن بە دیبلۆماسیەتی کوردی و بەیاسایی کردنی فرۆشتنی نەوت…
ئیستاش کە هەژموونی ناوەند بەسەر دەسەڵاتی شەقبووی هەرێمدا تا دێت زیاتر دەبێت، پارتی و یەکێتی هەر لایەکیان لە هەوڵی ئەوەدان خۆیان لەگەڵ ناوەند بگونجێنن، بەڵام هەردوو لاش نایشارنەوە کە قەوارەی سیاسی هەرێم لەبەردەم دارمان و داڕوخاندایە. وە خەونی بۆرژوازی کورد لە بانگەشەی گەورەو قەبەوە بەتایبەتی بانگەشەی وابەستە بە پرسی کوردەوە هاتووتە خوارەوە بۆ پرسی بەهرەمەند بوون لە بودجە و شایستە داراییەکان لەلایەن بەغدا و دابەشکردنی موچەی موچەخۆران. واتە لە کاتێکدا بەغدا خەریکی چنین و جێ بەجێکردنی نەخشەیەکی هێرش بەرانەیە بۆسەر دەسەڵاتی ناسیونالیزمی کورد، بۆرژوازی کورد نەک توانای بەرگری نییە، بەڵکو لەلایەکەوە ئەزمەی ناوخۆیی بۆرژوازی کوردی قوڵ کردۆتەوە و لیکترازانی هیزەکانی زیاتر کردووە، لەلایەکی تریشەوە دەسەڵاتی هەر زۆنێک خەریکن هیواش هیواش دەچنە ناو ئامیزی بەغداوە. بەمەش بەکردەوە شتیک بەناوی قەوارەی سەربەخۆیی هەرێم نامێنێتەوە و پارتی و یەکێتی دەبنە ئامرازی دەستی بەغدا بۆ ئیدارەی هەرێم، بێ ئەوەی توانایی ئابوری و سیاسی و ئەمنی و حقوقیان، هەبێت. ئەمەش بەکردەوە هێرشێ بۆرژوازی عێراقییە بۆسەر دەسەڵات و بۆرژوازی کورد، بەڵام ئەمە تەنها رەوەندێکە و کەڵک لە رەوەندێکی تر وەردەگرێت. رەوەندێک کە ریشەی لە واقعیەتی سیاسی کوردستاندایە… چۆن دەسەڵاتی بۆرژوازی کورد لە بەرامبەر بە دەسەلاتی ناوەندی عیراقدا زەلیل و لەژێر گوشار و بەرەو لاوازی مل دەنێت، ئاواش لەبەرامبەر بە خەڵکی کوردستاندا رووی لە پاشەکشەیە. متمانەی زوربەی هەرە زۆری هاوڵاتیان بەدەسەڵات و ئۆپۆزیسیۆن نەماوە، هاوسەنگی هیزی نیوان خەڵک و دەسەڵات بەسودی خەڵکی گۆڕاوە، بانگەشەکانی حزبەکانی دەسەڵات و ئۆپۆزیسیۆنی بۆرژوازی کورد، بەرەو مایەپوچێ چووەو خەڵک ئەوانە وەکو دوژمنی خۆیان دەبینن و قەوارەی هەریمی کوردستان” دەسەڵاتی سیاسی بۆرژوازی کورد” نەک هیچ پیرۆزییەکی لایان نییە، بەلکو بەکردەوە بوونە هیزێک بۆ لاوازکردن و بریاری راماڵینیان داوە. ئەم دوو رەوەندە رەوەندی گوشارەکانی بەغدا بۆسەر هەرێم و رەوەندی نارەزایەتی خەڵکی کوردستان بەدژی دەسەڵاتی هەرێم، پرۆسیسی کۆتاییهاتنی ئەم قەوارە سیاسیەی خێراتر کردووە… خەڵکی کوردستان نەک ئامادەنییە لەبەرامبەر گوشارەکانی بەغدادا کاردانەوەیەک نیشان بدات و بەرگرییەک بکات، بەڵکو بەکردەوە پیشوازی لە هەژموونی بەغدا بەسەر هەرێمدا دەکەن و ئەوە بەڕیگایەک بۆ سوک بوونی باری سەرشانیان و باشتر بوونی ژیان و گوزەرانیان دەزانن… کە دیارە ئەم دید و روانینە هەڵەو هەڵگری خۆشباوەرییەکی یەکجار گەورەو وێران کەرە… خەڵکی کوردستان چۆن توڕەو نارازین لە دەسەڵاتی بۆرژوازی کورد، ئاواش خەڵکی عەرەب زمان تورەو نارازین لەدەسەڵاتی ناسیونالیزمی عەرەب، بۆیە هەردوو دەسەڵات هەولێر و بەغدا دوو دیوی یەک دراون و خەڵکی کوردستان چۆن دژی دەسەڵاتی بۆرژوازی کوردە ئاواش دەبێت دژی دەسەڵات و بانگەشەکانی دەسەڵاتی ناوەندی بێت. کۆتاییهاتنی قەوارەی سیاسی هەرێمی کوردستان لەسەر دەستی بۆرژوازی عێراقی، بە قازانجی خەڵکی کوردستان نییە و هیچ دەروازیەکی ژیانێکی باشتر بۆ خەڵکی کوردستان و ئاینندە سیاسیەکەی ناخاتە ڕوو… بەڵکو بەرەو دوبارە مەرگەساتەکانی رابردو و تاوانەکانی دەباتەوە…
بۆرژوازی کورد لە بەرامبەر بە دارمانی قەوارەی سیاسی هەرێمدا، هیچ رێگاچارەیەکی نییە، جگە لەوەی کە دەیەوێت بە درۆی هەڵبژاردنەکان وەڵامی ئەم دۆخە بداتەوە، واتە هەڵبژاردنەکان بەڕیگایەک بۆ وەڵام بەبەغدا و بە وەڵام بە خەڵکی کوردستانیش دەزانێت. لەکاتێکدا خودی هەڵبژاردنیش خۆی گرفتە و کۆسپیکە و ئەزموونی هەڵبژاردنەکانی رابردووش پوچی هەڵبژاردنەکانی لە بەرامبەر بە هەژموونی حزب و دەسەڵاتی میلیشیایی نیشانداوە و خەڵکی عێراق و کوردستانیش وەکو نارەزایەتی یان لە درێژەی نارەزایەتیەکانیدا بەدژی دەسەڵاتی بۆرژوازی لە سەراسەری عێراق و کوردستاندا، رێگای بایکۆت و بەشداری نەکردن و بەشکست کیشانی هەڵبژاردووەو و ئەمەش بۆتە مەیدانێکی تری نەبەردی خەڵکی عێراق و کوردستان بەدژی دەسەڵاتی باڵەکانی بۆرژوازی لە ئاستی عێراق و کوردستاندا. بەڵام ئەمە بەبێ دەست راگەیشتن و بەدەستەوە گرتنی ئەلتەرناتیفێکی جیاواز و کارساز بەشوێنێک ناگات، بۆیە رێگاچارەیەکی تر لەبەرامبەر بەم دۆخە و وەکو ئەلتەرناتیفی دەسەڵاتی بۆرژوازی کورد و جۆری حکومرانیەکەی، بۆتە پێداویستیەکی لەدواخستن نەهاتوو… لەبەشی داهاتووی ئەم وتارەدا رێگاچارە و ئەلتەرناتیفێکی تر لەبەرامبەر دەسەڵاتی بۆرژوازی کورد دەخەینە ڕوو….
هەژموونی ناوەند لەسەر هەرێم و لێکەوتە سیاسیەکانی…
دەرهێنانی دۆسیەی نەوت و غاز لەدەستی دەسەڵاتی هەرێم، دەرهێنانی دۆسیەی دارایی و ئابوری بە داهاتی ناوخۆی و نانەوتییەوە، بە یاساییکردنی چاودێری بەغدا بەسەر داهاتەکانی هەرێمەوە، جوڵاندن و چالاکردنی دادگای فیدرالی لەبەرامبەر بە بریار و دۆسیەکانی ناو هەرێم، جوڵەکانی بەغدا بۆ گێرانەوەی هەیمەنەی ئەمنی بەسەر سنورەکاندا، تا دەگاتە هاتنە ئارای هەمواری دەستور… کۆی ئەم دۆسیانەن کە بەتەواوەتی هاوسەنگی هێزی ناوەندی بەسەر دەسەڵاتی هەرێمدا بە سودی بەغدا گۆرێوە و دەستی دەسەڵاتی سیاسی هەرێمی بەسەر کۆی دۆسیەیەکانی دارایی و ئابوریی و چاودێری و ئەمنی و یاسایی و دەستوریدا، بەستووەو کورتکردۆتەوە. جیا لەوانە بەغدا ئەو دەسەڵاتەی بە یاسایی جێگیرکردووە، کە دەستیوەردان لە دۆخی ناوخۆیی پاریزگاکانی هەرێمدا بکات… هەموو ئەو دۆسیانە سەرەتای کۆتایی دەورەیەکی دیاریکراوە کە زیاتر دوو دەهە تەمەنی کرد. فیدرالیزمی قەومی کە لەماوەی دوو دەهەی رابردودوا بە هۆی لاوازی دەسەڵاتی بۆرژوازی عەرەب، و بەهێزی پێگەی دەسەڵاتی بزوتنەوەی کوردایەتی لە بەرامبەر بەغدادا زۆرتر لە خەڵوەت و بی کاریگەر و ناکارا بوو، ئێستا لە رێگای خودی جوڵاندنی و کاراکردنی دەستور و فیدرالیزمدا، هەژموون و باڵادەستی ناوەندی بەسەر سەرجەم عێراق و کوردستاندا، زاڵ کردووە.
ئەم هەژموون و زاڵ بوونەی دەسەڵاتی بۆرژوازی عەرەب لە عێراق و بەتایبەتیش بەسەر دەسەڵاتی هەرێمدا، لەوانە دەرهێنانی کۆی دۆسیەکانی نەوت و غازو دارایی و ئابوری و پەلهاویشتنی بۆ دۆسیەی ئەمنی و سنورەکان و بە یاسایی کردنی مافی دەستوەردان لە پاریزگاکانی هەرێم… تەنها لایەنی ئابوری و گێرانەوەی هەژموونی دەسەڵاتی یاسا!! و دەستور!! بەسەر هەرێمدا نییە، بەڵکو لە بنەرەتدا زۆر بوونی هەژموونی سیاسییەو لێکەوتەی سیاسی فراوانتری بەدواوەیە. تەنانەت جوڵەکانی بەغدا بەرامبەر بەهەرێم تەنها رووی لە قەوارەی سیاسی هەرێم” دەسەڵاتی بۆرژوازی کورد” نییە، بەڵکو هاوکات جوڵەو هێرشێکی بە نەخشەیە بۆسەر جەماوەری کوردستان و ئاییندە سیاسیەکەی.
دیارە تا ئەوەندەی بەدەسەلاتی ناسیونالیزمی کورد بەگشتی و هیزە باڵادەستەکانی دەگەڕیتەوە، لەبەرامبەر بە هەژموون و نەخشەکانی بۆرژوازی باڵادەست لە عێراقدا، بێ وەڵامن و جگە لە بۆڵە بۆڵ و نارەزایەتی سلبی بەناچاری خەریکن خۆیان لەگەڵ بەغدا و سیاسەتەکانی دەگونجێنن و بۆ داپۆشینی شکست و بێ ئاسۆیشیان، بانگەشەی سەرکەوتنی دیبلۆماسیەتی کوردی و پێداگری لەسەر سەروەری عێراق دەکەن… دەیانەوێت لانی کەمی بەڕێوەبردنی کاروباری هەرێمیان لەدەست دەرنەچێت و لەم پرۆسەی بەڕێوەبردنەشدا هێندەی بکرێت، تاڵانی و دزی و کەڵەکەی سەرمایە بکەن… بۆ ئەو مەبەستەش لە ئێستادا جگە لە باسی “یەکریزی ناوماڵی کورد و هەڵبژاردن” کارتێکی تریان بۆ ئەم ئامانجەیان، بەدەستەوە نییە. واتە بەشێوەی گشتی بۆرژوازی کورد بن بەستن لە رێگاچارەیەک کە دڵخوازی خۆیان بێت، بەڵکو بەناچاری لەبەرامبەر بە هەژموونی بەغداد بەرگریەکی سلبی و خۆ گونجاندنیان کردۆتە بژاردە. دیارە ئەوە روانگەو دیدی بزوتنەوەی ناسیونالیزمی کوردە وەکو بزوتنەوەیەکی بۆرژوای بە دۆخی ئیستا و هەژموونی بەردەوامی بەغدا بۆسەر هەرێم و ئایندەی سیاسی خەڵکی کوردستان و پرسە سیاسیەکەی…
گەڕانەوەی هەژموونی بەغدا و دەسەڵاتی ناوەندی بەسەر هەرێمی کوردستاندا لە رێگای فیدرالیزمی قەومی و گەرانەوەی دۆسیەی ئابوری و دارایی و دۆسیەی ناوخۆی هەرێم و پرسی ئاسایش و سنورەکان و بودجە و پەیوەندیەکان و تا دەگاتە پرسی مووچەی موچەخۆرانی هەرێم… بە واتای تێکەڵ بوونەوە هەرێم بەعێراقەوە لە مەیدانی کردەییدایە… واتە ئەگەر کوردستانی عێراق لە ساڵی ١٩٩١ بەدواوە تا بەر لە جەنگی داعش و ١٦ ئۆکتۆبەر تا دەهات بەرەوە دوورکەوتنەوە لە عێراق دەرۆشت، ئەوا لە دوای کۆتایی هاتنی جەنگی داعش و ١٦ ئۆکتۆبەرەوە، ئەم هاوکیشەیە پیچەوانە بۆتەوە و تا هاتووە هەرێمی کوردستان بەرەو تیکەڵ بوونەوە و لکانەوە بە عێراقەوە، رێی کردووە. ئەم پرۆسیسە لە دوو سێ ساڵی رابردوودا بە خێرایەکی بەرجەستەوە دەچێتە پیشەوە. کوردستان دەمێکە دۆخی سەرگەردانی تێپەڕاندووەو لە ناو پرۆسەی دوبارە بیناکردنەوەی عێراقدایە…
بۆیە هەر سیاسەت و نەخشە رێگا و پلاتفۆرمێکی سیاسی کە لەسەر بنەمای دوورکەوتنەوەی کوردستان لە عێراقەوە دارێژراوە و بەدەستەوە گیراوە، ئێستا نەک جێگای چاو پیاخشاندنەوە، بەڵکو گرنگی بەدەستەوەگرتنی سیاسەت و نەخشەو پلاتفۆرمی تازەی کردۆتە ئەولەویەتیكی حاشا هەڵنەگرو دەستبەجێ، کە بگونجت لەگەڵ دۆخی تازەو رەوەندی تیکەڵ بوونەوەی کوردستان بە عێراقەوە. دیارە ئەم پرۆسیسە بەدەر لە رۆڵی وڵاتانی ناوچەکەو کۆمەڵگەی فەرمی نێو دەوڵەتی نییە.
ئەم ئاڵوگۆرە سیاسیە، بەرهەمی دەور و دەخالەت و ئیرادەی بزوتنەوەی جەماوەری خەڵکی عێراق و کوردستان نییە، بەڵکو بەرهەمی تیکچوون و ئاڵوگۆری هێز و باڵەکانی بۆرژوازی عێراقی و ململانێکانیانە لە پرۆسیس و دەورەیەکی دیاریکراودا کە زیاتر لەسێ دەهەیە درێژەی هەیە.
بۆیە ئەم ئاڵوگۆرانە، لە بنەرەت و لە گشتیەتی خۆیدا، بە سودی جەماوەری عێراق و خەڵکی کوردستان نییەو هەڵگری وەڵام بە گرفتە هەمەلایەنە ئابوری و سیاسی و کۆمەلایەتی و حقوقی و لە پیشیشیانەوە هەڵگری وەڵام بە گرفتە سەرەکی و بناغەیییەکانی نییە.
وەلانان و لاوازکردن و تەنانەت نەهێشتنی رۆڵ و پێگەی دەسەڵاتی ناسیونالیزمی کورد بەسەر خەڵکی کوردستاندا لەسەر دەستی باڵادەستی و هەژموونی دەسەڵاتی ناوەند بەسەر هەرێمی کوردستاندا، دۆخی سیاسی و ئابوری و کۆمەڵایەتی و حقوقی خەڵکی کوردستان باشتر ناکات و وەڵام بە گرفتە بناغەیەکانی ناداتەوە، بەڵکو خراپتری دەکات… دۆسیەی تازە لەپێشیانەوە پرسی سیاسی کوردستان و ئاینندە سیاسیەکەی لە ئاستێکی تر و دۆخێکی تازەدا دەهێنێتەوە مەیدان… روخاندنی رژێمی بەعس و دەسەڵاتی دوای بەعس لەگەڵ ئەوەدا پرسی ستەمی میللی سەر خەڵکی کوردستانی خەواند و ستەمی نەتەوایەتی هەڵپەسارد، بەڵام وەڵامی بەو پرسە نەدایەوە و چارەسەری پرسی سیاسی کوردی نەکرد. کە جیابوونەوە یان مافی هاوڵاتی یەکسان لەبەرامبەر یاسادا لە ژێر چەتری دەوڵەت و حکومەتێکی مەدەنی و سکیولاردا، کە دەتوانرا مەیسەر بێت.
جیا لەوەش گەڕانەوەی هەژموونی دەسەڵاتی ناوەندی بەسەر هەریمدا، ناتوانێت پرسە بناغەیەکانی تری وەکو “نان و خزمەتگوزارییەکان، وە ئازادی و ئازادییە سیاسی و مافە فەردی و مەدەنیەکان” زامن بکات. کە لە ژێر سایەی دەسەڵاتی کوردی و خۆوەڵاتیشدا نەک وەدی نەهاتن، بەڵکو بووە مەیدانێکی نەبەردی نێوان چینی کریکار و جەماوەری بێبەش و ئازادیخوازان لەلایەک و دەسەڵاتی بۆرژوازی کورد لە لایەکی ترەوە.
ئیستا ئیتر دۆخی سیاسی و ئابوری و حقوقی و ئەمنی و پەیوەندی هەرێم و بەغدا و هەلومەرجی گشتی خەڵکی کوردستان و ئاییندە سیاسیەکەی، لەبەردەم پێناسەکردنەوەیەکی تازەدایە… پرۆسیسی پێناسەکردنەوەی عێراق و جێگیردنی کردنی ئارامی سیاسی و کۆتاییهێنان بە رەوەندی سازش و سازانی تایفی و قەومی لەبەرامبەر بە رەوەندی نیشتیمان سازی!! و حکومەتی زوربەدا و سەراسەریدا، چەند ساڵێکە دەستی پێکردووە، گەرانەوەی عێراق بۆ ناو کۆمەڵگەی عەرەبی و نێودەوڵەتی و جێگاپەیداکردنەوەی، حاشاهەڵنەگرە. ئارامی سیاسی بۆ کەڵەکەی سەرمایەو پڕ کردنەوەی کەلێن و جومگە درز بردوەکان، بۆتە ئامانجی بۆرژوازی عێراقی و هەرێمی کوردستانیش لەم چوارچێوە گشتییە بەدەر نییە. ئەوەی کەچەندین ساڵە دەوترێت دۆخی کوردستان بەم جۆرە نامێنێتەوە، بەکردەوە پێشهاتووەو رەوەندی ئاڵوگۆرەکان خەریکە ئاییندەیەکی ترو هەلومەرجێکی نوێ دادەسەپێنێ. لەبەرامبەر بەو ئاڵوگۆڕەدا و پێشهاتە تازانەدا، رێگاچارە و پلاتفۆرمی سیاسی تر دەخوازێت… ئەگەر بۆرژوازی کورد خەریکی خۆ گونجاندن لەگەڵ بەغدا و گەرانەوەیەتی و لەسەروی ئیرادەی سیاسی خەڵکی کوردستانەوە خەریکی بەند و بەستی تازەیە، کە لە هاوسەنگی روو لەخوار و داکوژانی رۆڵی و پێگەی پێشوویدا، خۆی بگونجێنێ. ئەوا چینی کرێکار و چەپ و کۆمۆنیزم پیوسیتە و دەست بەجێ نەخشە ڕێگای ئیرادە گێرانەوە بۆ خەڵکی کوردستان و رێگاچارەی خۆی چ بە هەلومەرجی ژیان و گوزەرانی خەڵک و خزمەتگوزاریی و بەرینکردنەوەی پرسی ئازادی و ئازادییە سیاسی و مافە فەردی و مەدەنیەکان و چ بۆ ئاییندی سیاسی کوردستان… بخاتە ڕوو و وە نەخشەی بەکردەوە دەرهێنانی و لە مەیدانی پراکتیکیدا بەدەستەوە بگرێت. ئەو رێگا چارەیە کامەیە؟ دەبێ چ بکرێت…
لەبەرامبەر رەوەند و ئاڵوگۆڕەکاندا، دەبێ چ بکرێت؟
پرۆسیسی لکاندنەوەی کوردستان بە عێراقەوە، بەکردەوە دەستی پێکردووە. بۆرژوازی کورد بەناچاری و لە ئاکامی شکستە یەک لەدوای یەکەکانی ڕێگاچارەیەکی دیکەی نییە، جگە لەوەی لەگەڵ ئەم دۆخە خۆی بگونجێنێت. بەڵام لێکەوتە ئابوری و سیاسی و ئەمنی و حقوقییەکانی لكاندنەوەی کوردستان بە عێراقەوە لە رێگای هەژموون بەغدا بەسەر هەرێم و لەسەروی بڕیار و ئیرادەی سیاسی خەڵکی کوردستانەوە، ئاییندەیەکی سیاسی و ئابوری و حقوقی و ئەمنی نەخوازراو بەدوای خۆیدا دێنێت. لە بەرامبەر بەو دۆخەدا رێگاچارە پێویستە، تا ڕێگە لەوە بگیرێت، کە جارێکی دیکە کوردستان ببێتەوە نێچیری دەسەڵاتی هەڵاوێرد ئامیزی بەغداو بۆرژوازی عێراقی.
رەتکردنەوەی فیدرالیزم: لەدوای روخاندنی بەعسەوە تا ئێستا، لەگەڵ ئەوەدا فیدرالیزمی قەومی وەکو پەیوەندی هەرێم بە بەغداو رێکەوتنی بۆژوازی عەرەب و کورد، لەسەر دابەشکردنی دەسەڵات بڕیاری لێدراوەو لەدەستوردا جیگیر کراوە، بەڵام بەکردەوە ئەم فیدرالیزمە جگە لە ناوێک هیچ تر نەبووەو ئەوەی پەیوەندی هەرێم و بەغدای هێشتوتەوە، هاوسەنگی هێز بووەو، بەکردەوە فیدرالیزم هەڵپەرسێردرابوو، بەڵام لەگەڵ گۆڕانی ئەو هاوسەنگی هێزە بەسودی بەغدا، پێداگری بەغدا لەسەر فیدرالیزم و دەستور و بەدەستەوەگرتنی دادگای فیدرالی بۆتە ئەو چەکە کاراو یاساییەی بۆرژوازی عێراقی، بۆ پەڕوباڵکردنی دەسەڵاتی بۆرژوازی کورد و هاوکات گێرانەوەی هەژموونی بەغداو ناوەند بەسەر هەرێمدا. بۆیە لە هەلومەرجی ئێستادا کە مۆتۆری فیدرالیزمی قەومی وەجوڵە کەوتووە، هەنگاوی یەکەم و خێرا وەکو بەرگرتن بە هەژموونی بەردەوامی بەغدا و پێشوازی بۆرژوازی و هێزە کوردیەکان لەو فیدرالیزمە، وەرێخستنی بزوتنەوەیەکی فراوانی سیاسی و مەدەنی و جەماوەرییە، بەدژی فیدرالیزمی قەومیدا. فیدرالیزمی قەومی بە پێچەوانەی فیدرالیزمی ئیداری کە لەزۆر وڵاتی دنیادا ئەزموون دەکرێت، تەواو جیاوازە. فیدرالیزمی ئیداری شۆڕکردنەوەی دەسەڵاتەکانە بۆ هەرێم و پارێزگاکان بەمافی یەکسانی هاوڵاتیانەوە لەبەرامبەر بە یاسادا. دەوڵەت لە بنچینەدا هەڵگری هیچ ناسنامەیەکی قەومی و مەزهەبی و دینی و نەژادی نییە و دەوڵەتێکی سکیولاری ناقەومییە… وە فیدرالیزمی ئیداری هەرگیز نابێتە هۆکار بۆ بەرامبەرکێی و دژایەتی قەومی. لە کاتێکدا فیدرالیزمی قەومی، لەسەر بنەمای ناسنامەی دەوڵەتی قەومیدا، مانا پەیدا دەکات و جیاکاری قەومی پایە بنەرەتیەکەیەتی و هاوڵاتیان بەپێی ناسنامە قەومیەکەیان بەهایان بۆ دادەنرێت، هیچ کاتێک ناتوانرێت مافی یەکسان لەبەرامبەر بەیاسادا بۆ هاوڵاتیانی قەومەکانی دانیشتوی ناو ئەو وڵاتە، فەراهەم بکرێت. کێبەرکی و بەرامبەرکیی قەومی یەکێک لەدەرهاویشەکانی فیدرالیزمی قەومییە. بەخشینی ناسنامەی قەومیەتی عەرەبی بە دەوڵەتی عێراقی و بەشیک بوونی لە جیهانی عەرەبی، یانی موردان لە ناوچەوانی هاوڵاتیان لەسەر بنەمای قەومی و بەمەش هەڵاواردن و جیاکاری دەبێتە تایبەتمەندییەکی ئەو دەوڵەت و حکومەتە. وە هیچ دەوڵەتێکی قەومی ناتوانێت دوور لەجیاکاری و ستەم بێت. یەکێك لەو رێگاچارانە کە پەیوەندی هەرێم بە بەغداو ناوەندەوە هاوسەنگ دەکات و مۆری هەڵاواردنی قەومی و جیاکاری مەزهەبی پێوە نەبێت، یان دامەزراندنی سۆشیالیزمە یانیش دامەزراندنی دەوڵەتێکی سکیولاری نا قەومییە. بەداخەوە لە ئێستادا بزوتنەوەی سۆشیالیستی و کرێکاری لەو ئاستەدا نییە، دەسەڵاتی خۆی دابمەزرێنێت، کە خاڵییە لە ستەم و نابەرابەری و هەڵاواردن، بۆیە رێگاچارەی دووەم بە سکیولاریزم کردنی دەوڵەت لە عێراقدایە کە دەتوانێت ناسنامەی قەومی توڕبدات و هاوڵاتیان لەبەرامبەر یاسادا یەکسان و دوور لە پەراوێزخستن و جیاکاری لە قەڵەمرەوی سیاسی و ئابوری و داهات و خزمەتگوازری…دا رابگرێت. ئەمەش بەبێ لێکگریدانی خەباتی هاوبەشی جەماوەری لە عێراق و کوردستاندا، فەراهەم نابێت. واقعیەت ئەوەیە لە عێراقی ئێستادا هێزی باڵادەست و پێکهاتەی حزبە سیاسیەکانی، نەک هەر دوورن لە حزبی مەدەنی و دیموکراسی باوی بۆرژوازی دنیا، بەڵکو لەسەر وەستانەوە بەرووی هەموو لایەنێکی مەدەنی سکیولاردا، پێکهاتوون… ئەمەش ئاییندەیەکی باشتر ناخاتە بەردەم خەڵکی عێراق و کوردستان و تەنانەت ناتوانێت هاوسەنگی مەزهەبیش لە سایەی باڵادەستی ناوەرۆکی دەوڵەتی مەزهەبیدا، رابگرێت… شیعەی سیاسی کە هێزی باڵادەستی ناو هەژموونی دەسەڵاتە لە عێراقدا، چۆن بەناسنامە قەومییە عەرەبیەکەی هاوڵاتیانی نا عەرەب دەکاتە پلە لەخوارتر و هاوڵاتی بێ بەهاتر، ئاواش هاوڵاتی نا شیعی دەکاتە هاوڵاتی بی بەهاتر و ناسەنگینتر لەبەرامبەر هاوڵاتیەکی شیعیدا. ئەم دۆخە لە درێژ مەودای خۆیدا ئەزموونی هەڵاواردنی قەومی و مەزهەبی لە ئاستی بەرجەستردا، مۆر لێدەدات… جیگیر بوون و بەهێز بوونی ئەم رەوتە باڵادەستە، جیا لەوەی جیاکاری و هەڵاواردنی قەومی و مەزهەبی زیاد دەکات، هاوکات لەگەڵ خۆیدا کاردانەوە و پشێوی سیاسی، بەدوای خۆیدا کیش دەکات و جارێکی تر عێراق دەکاتەوە بە سەرزەمینی بەیەکدادانی قەومی و مەزهەبی و ناجیگیری سیاسی.
ئەگەر ناجێگیری سیاسی لەدوای روخاندنی دەسەڵاتی بەعسەوە، بەهۆی لاوازی پێکهێانەوەی دەوڵەتی عێراق و نا مەرکەزی بووونی دەسەڵات و نا هاوسەنگ بوونی توانای حکومەتەکەی بوو، ئەمجارە و لە پرۆسیسی بەهێزبوونەوەی دەوڵەتی عێراق و ناوەند بوونەوەی دەسەڵات و حکومەتی عێراقدا، ناجیگری سیاسی جێگا پەیدا دەکاتەوە و بەرامبەرکێی و کاردانەوەی سیاسی، لەبەرامبەر بەدەسەڵاتی هەڵاوێردن و جیاوازخوازی عێراقیدا دەکاتەوە بە واقعیەتیکی تاڵ و راستیەکی حاشا هەڵنەگر… بۆیە پێویستە لە ئێستاوە بۆ بەرگرتن بەو پرۆسەیە دەوڵەت بە ناوەرۆکی فیدرالیزمی قەومیەوە لەلایەن هیز و جوڵانەوە چەپ و رادیکاڵ و پێشکەوتنخوازەکانەوە رەتبکرێتەوە.
دەسەڵاتی میلیشیایی هەرێم: ئەزموونی زیاتر لە ٣٠ ساڵی رابردوو ئەو راستیە بە رۆشنترین شیوە دەست خست، کە دەسەڵاتی سیاسی هەرێم، دەسەڵاتێکی میلیشیایی و پشت بەستوو بەچەک و دەزگای ئەمنی و دەستبەسەراگرتنی داهات و خۆبەستنەوە بە یەکێک لە وڵاتەکانی ناوچەکەو پشت بەستووە بە کەڵک وەرگرن و لە بۆشایی وململانێی دەوڵەتانی ناوچەکە. وە هەریمی کوردستان لەسەر دەستی ئەم دوو هیزە و هاوبەشەکانیان لە جێگای بەهیزبوون و یەکگرتووبوون، بچوکراوەتەوە کراوەتە دوو زۆنی لێک دابڕاوی دوو دەسەڵاتی حزبۆکراتی و بنەماڵەیی… هەردوو حزب و هاوبەشەکانیان، وەکو حزبەکانی تری بۆرژوازی لە عێراقدا دواکەتوون، لەوەش زیاتر حزب و دەسەلاتی هاوڵاتی نین. لە ژێر سایەی دەسەڵاتی ئەو دوو حزبەدا کۆمەڵگە بە حزبی کراوە، هاوڵاتی ئاسایی هیچ جێگاو ڕیگەیەکی لە دەزگای فکری و سیاسی ئەو حزبانەدا نییە، نەک هیچ هاوڵاتی و کەسایەتیەکی غەیرە کورد شانسی پۆستی باڵای حزبی و حکومی!! نییە، بەڵكو لەدەرەوەی بنەماڵەی دەسترۆشتوودا، کەس دەستی بەپۆستە باڵا بڕیار دەرەکان ناگات و نییە، نموونە دەسەڵاتی ئاوا لە دنیادا دەگمەنە. ئەو دەسەڵاتە چ لە پەیوەند بە دابینکردنی خزمەتگوازرییە سەرەتاییەکانی وەکو ئاو کارەبا، سوتەمەنی خوێندن و پەروەردەو تەندروستی و ڕیگاو بان و موچەتا دەگاتە مافە فەردی و مەدەنیەکان و ئازادییەکان، بن بەستە و هاوکات لە پەیوەند بە پرسی سیاسی خەڵکی کوردستانیشەوە، لەگەڵ ئەوەدا خۆی بەو پرسەوە هەڵواسیووە و بەهۆیەوە دریژە بە تەمەنی خۆی دەدات، خۆی کۆسپێکی سەرەکی بەردەم چارەسەری ئەو پرسەو ئاییندە سیاسی کوردستانە و هەر چاوەڕوانیەک لەو دەسەڵاتە بۆ باشبژیوی و ئاڵوگۆرێک بۆ باش بوونی ژیان و گوزەرانی خەڵکی کوردستان و بژاردەیەکی کارساز بۆ ئاییندەی سیاسی، لە وەهمێک زیاتر نییە… دزی وتاڵانی هەموو جومگەکانی کۆمەڵگەی تەنیووە و ڕێگایەکیش بۆ چاکسازی و ریفۆرم لە بەردەمیدا نەماوەتەوە و دەستبردنی بۆ هەر چاکسازییەکی بەرجەستە، بە دارمانی خۆی تەواو دەبێت. هاوکات خۆ بەستنەوە و خۆشخزمەتی بە وڵاتانی ناوچەکە بۆتە ناسنامەو تایبەتیەکی و تا ئەو ڕادەیەی بەئاسانی دەتوانرێت وەکو داشی دامە جوڵەیان پێبکرێت… ئەم دەسەڵاتە میلیشیایی و حزبۆکراتی و بنەماڵەییە، بەکردەوە دوژمنێکی سەرسەختی جەماوەری کریکار و بێبەشی کوردستانە، بۆیە هەر ئاڵوگۆرێک بە ئاقاری باشبوونی ژیان و گوزەرانی خەڵک و خزمەتگوزاری و ئازادییەکان و مافە فەردی و مەدەنیەکانی هاوڵاتیان و پرسی چارەسەری کیشەی کورد و ئاییندەی سیاسی کوردستان، بەستراوەتەوە بە کۆتاییهێنان بەو دەسەڵاتە… بۆیە پیش مەرجی هەر ئاڵوگۆرێکی شۆرشگێرانە لە گرەوی راماڵینی ئەم دەسەڵاتەدایە.
کام ڕیگا چارە: ڕیگاچارە بەجیا لە رەتکردنەوەی فیدرالیزم و کۆتاییهێنان بە دەسەڵاتی بۆرژوازی کورد، لە گرەوی وەڵامدانەوە بەچەند پرسی سەرەکیدا تەوەرەی بەستووە. “نان و خزمەتگوازرییەکان، ئازادی و مافە فەردی و مەدەنیەکان، چارەسەری پرسی سیاسی کورد” سەرەکیترین سێ گرفتی ئیستای کوردستانن… هیچ ئاییندەیەکی باش لەبەردەم خەڵکی کوردستاندا نییە، جگە لەوەی خەبات بۆ ئەم مەسەلانە بکاتە شارێی خەباتێکی بەردەوام و رێکخراو و نەپساوەی شاری… دیارە پرسی سیاسی کوردستان، مەرج نییە پەیوەست بێت بە هاتنە ئارای دەسەڵاتێکی مەدەنی لە عێراقدا، بەڵكو لەچوارچیوەی هەر ئەم عێراقەدا، بە وەرێخستنی بزوتنەوەیەکی مەدەنی و جەماوەری و شاری و بە راکێشانی پشتیوانی خەڵکی ئازادیخواز کە خەڵکی کوردستانی بەسەردا دابەش کراوە لەگەڵ راکیشانی پشتیوانی نێو دەوڵەتی دەکرێت، دەسەڵاتی ناوەندی لە عێراقدا، ناچار بە ملدان بەو چارەسەرە مەدەنی و کارسازە بێت، بەڵام ئەوەی رۆشنە ئەوەیە چارەسەری پرسی کورد لەهیچ ئاستێکدا، بە هیزە قەومی و دینی و بۆرژوازییەکان ناکرێت. بزوتنەوە بۆرژوازی و قەومیەکان هیچ پۆینتێکی شۆرشگێرانەو ئازادیخوازنەیان تیا نەماوە تا هەڵگری چارەسەرێکی گونجاو بۆ کیشەی سیاسی خەڵکی کوردستان بن. بۆیە ئەوە ئەرکی هێزی شۆرشگێر و پیشکەوتنخواز و چەپ و کۆمۆنیستە، کە ئاڵای چارەسەری پرسی کوردو ڕیگاکانی ئەو چارەسەرە بە کۆمەڵگە بگەیەنن و خەڵکی لەدەوری کۆبکاتەوە. لەوەش زیاتر بۆرژوازی کورد خۆی بۆتە کۆسپ لەبەردەم چارەسەری پرسی کورد و هاوکات ڕیگر لەبەردەم دابینکردنی نان و خزمەتگوزارییەکان و ئازادییەکان ومافە فەردی و مەدەنیەکان. بۆیە بۆرژوازی کورد و بزوتنەوەی کوردایەتی وەکو بزوتنەوەیەکی بۆرژوازی، رێگرو کۆسپێکی بەردەم هەر ئاڵوگۆرێکی باشتر، لە ئاستی ئابوری و کۆمەڵایەتی و سیاسیدایە…
ناوەڕاستی ئابی ٢٠٢٣