عەبدوڵا مەحمود: کۆسپی سەرەکی بەردەم ڕاگەیاندنی دەوڵەت و پێکهێنانی وڵاتێکی سەبەخۆ، بە پلەی یەکەم حزبە دەسەڵات بەدەستەکانی کوردستانن، کە لە دۆخی ئێستادا پێکهێنانی دەوڵەت لە بەرژەوەندی خۆیان نازانن… دیمانەی ڕۆژنامەی هاوڵاتی سەبارەت بە پرسی پێکهێنانی دەوڵەت لە کوردستان

بەشی یەکەم
هاوڵاتی: زۆر جار لە مێژوودا هەلى زێرین هاتۆتە ئاراوە و زەمینەى خۆشکردوە بۆ راگەیاندنى دەوڵەتى سەربەخۆ لە باشورى کوردستان، بەڵام رانەگەیەنراوە، بۆ نموونە لە ساڵى 1991 کە حکومەتى مەرکەزى دەزگا ئیدارییەکانى خۆى لە کوردستان کشاندەوە؟ یان ساڵى 2003 کە حکومەتى بەعس رووخا، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا دەوڵەتى کوردى رانەگەیەنرا، بەراى ئێوە، هۆکارى رانەگەیاندنى ئەم دەوڵەتە پەیوەندى بەچییەوە هەیە؟
عەبدوڵا مەحمود: بێگومان زۆر دەرفەتی گرنگ هاتنە پێشەوە بۆ ڕاگەیاندنی دەوڵەتێکی سەربەخۆ و بۆ کۆتاییهێنان بە کێشەی خەڵکی کوردستان کە پانتایەکی ناوچەیی و مێژووی هەیە و یەکێکە لەگرفتە چارەسەرنەکراوەکانی دنیای ئەمڕۆ.
ئەوەی کە کۆسپی سەرەکی بەردەم ڕاگەیاندنی دەوڵەت و پێکهێنانی وڵاتێکی سەبەخۆیە، بە پلەیی یەکەم حزبە دەسەڵات بەدەستەکانی کوردستانن، کە لە دۆخی ئێستادا پێکهێنانی دەوڵەت لە بەرژەوەندی خۆیان نازانن و نایەنەوێت ئەم پرسە بە چارەسەر بگات.
بزوتنەوەی ناسیونالیستی کورد بە گشتی و حزبە دەسەڵاتبەدەستەکانی کوردستان، لەروانگەی بەرژەوەندی چینە داراکانی کوردستان و خۆیاندا، زۆرتر چاویان لە بازاڕی عێراقە، چاویان لە داهاتی نەوتە، چاویان لە کەڵەکەی سەرمایەیە لە جغرافیایەکی فراونتر لە کوردستان، وە چاویان لە بەشداری دەسەڵاتە لە ناوەندی سیاسی عیراقدا و بەو هۆیەشەوە لەگەڵ چارەسەری کێشەی خەڵکی کوردستان نیین، کە یان جیابونەوەیە لە عێڕاق و پێکهێنانی وڵاتێکی سەربەخۆیە یان لکاندنەوەی کوردستانە بە عێراقەوە لەسەر بنەمای یەکسانی هاوڵاتیان لە مافەکانیاندا، کە بەراستی ئەوەی دوەمیان ئیمکانی نییە. نە عێراق پێکهاتۆتەوە و نە زەمینەی تیکەڵبوونەوەی ئەم دوو جغرافیاو کۆمەڵگایە لە ئارادایەو نە ئاسۆیەکیش بۆ ئەوە هەیە دەسەڵات و دەوڵەتێكی مۆدیڕن لەدۆخی ئێستای عێراقدا پێکبێت کە وەکویەکی لە مافەکانی خەڵکی عێراقدا لەبەرچاوبگرێت.
هاوڵاتی: ئایا گەڕانەوەى هێزەکانى ئەمریکا و هاوپەیمانەکان، جارێکى تر عێراق ناهێنێتەوە سەر لێوارى جەنگێکى دژوارى ناوخۆ، بەراى ئێوە لێرەوە دەرفەتێکى تر دروست نابێتەوە بۆ جیابوونەوەى کوردستان لەعێراق؟
عەبدوڵا مەحمود: دیارە ئەمریکا بەو شێوەیەی باس دەکرێت بە یەکجاری لە عێراق ناکشێتەوە و ئەم ناوچەیە بە ئاسانی جێناهێڵێت، ئەگەر کەسانێک لایان وایە ئەمریکا بەتەواوی عێراق جیدەهێڵیت توشی وەهم بوون. ئەمریکا لە ژێر گوشاری ناوخۆیی و ڕای ئەمریکی و لە ژێر گوشاری رای گشتی دنیا و ناکامیەکانی لە عێراقدا ناچارە کە ‌هێزەکانی لانی کەم زوربەی هەرەزۆری هێزە سەربازییەکانی بکێشێتەوە، بەڵام گەورەترین قونسوڵی ئەمریکا لە دنیا، هێزی ئەمنی و پسپۆڕانی سەربازی، لە عێراق دەمێننەوە و لە تەواوی ناوچەکەشدا هێزی ئەمریکا ئامادەیی هەیەو دەمێنێ.
دیارە چونە دەرەوەی هێزی سەربازی ئەمریكا، بۆشایەک لە عێراقدا بەتایبەت لە زەمینەی ئەمنیدا دروست دەکات، وە دەست تێوەردانی وڵاتانی ناوچەکە بەتایبەت ئێران زیاد دەکات، بەڵام هاوکات چەکێکیش لەدەستی زۆریك لە هێزە نەیارەکانی ئەمریکا دەردەهێنێت کە حزوری سەربازی ئەمریکا بیانویەک بوو بۆ درێژەدان بە کردەوە تیرۆریستیەکان. من لام وانییە جەنگی ناوخۆ بە چونەدەرەوەی ئەمریکا دەست پێبکاتەوە، بەڵام هەمان ئەم توندو تیژی و کارە تیرۆرستیانە درێژەیان دەبێت و میلیشیای لایەنە سیاسیەکانی عێراق بۆ سەپاندنی خواست و ئەجندای خۆیان لە حکومەتی عێراقیدا، شەقام و کاری تیرۆرستی و پلان بەدەستەوە دەگرن.
مەبنای جیاکردنەوەی کوردستان، بوونی ئەمریکا، یان چونەدەرەوەی نییە، هەتا بۆ خۆدورگرتن نییە لە ئەگەری شەری ناوخۆ..، بەڵکە کوردستان بە کردەوە لە ساڵی ١٩٩١ وە لە عێراق جیا بۆتەوەو تا هاتووشە ئەم دابڕانە قوڵتر و فراوانتر بۆتەوە، پەیوەندی خەڵكی کوردستان بە دەوڵەتی عێراقەوە ‌زۆر لاواز بووە، بە کردەوە کوردستان بۆتە دەوڵەت و جغرافیایەکی جیاواز و دابڕاو لە عێراق و بۆتە وڵاتێکی سەربەخۆ کە رەسمیەتی نیودەوڵەتی وەرنەگرتووە. دەرفەت گونجاوە بۆ سەپاندنی ئەم رەسمیەتە بەسەر کۆمەڵگای نیودەوڵەتی و رەسمیەتدان بەو دابڕانەی کە پێکهاتووەو ئاسۆیەکیش بۆ لکاندنەوەی و تیکەڵاوکردنەوەی کوردستان بە عێراقی قەومی و ئیسلامی، لە ئارادانییە. مەگەر بە جەنگ و وەرێخستنی لەشکرکیشی سەربازی کە ئەمەش لە ئێستادا، ئیمکانی نییە.
هاوڵاتی: گوتارى فەرمى و سیاسى کوردى ئەمرۆ، گوتارێکە دوورو نزیک خۆى لە باسى دەوڵەتى کوردى دەبوێرێت، بگرە هەندێک جار لەلایەن هەندێک سیاسەتمەدارو دژایەتیش دەکرێت، ئایا وەها تێڕوانینێک لێدانى زەنگى نائومێدى نییە، بەرامبەر سەربەخۆى کوردستان؟
عەبدوڵا مەحمود: من لام وانییە خۆ دوور گرتنی حزبە قەومیەکانی کوردستان لە هێنانە باسی پرسی دەوڵەتێکی سەربەخۆ ئەوە بێت لە زەنگی نائۆمیدییە، بەڵکە ئەوان لە ئێستادا ئەمە بە قازانجی خۆیان نازانن بۆیەش لەبەرامبەر داخوازی سەربەخۆیی و پرسی دەوڵەسازیدا لە کوردستان، دەڵین ئەمە خەونی شاعیرانەیە، فەنتازیایی سیاسیە، خەیاڵ پڵاوییە، ناواقعییە، کاتی نەهاتووە…تاد، ئەمەش جگە لە دژایەتی ئاشکرای هەر هەوڵێک بە ئاقاری چارەسەری کێشەی خەڵکی کوردستاندا هیچی تر نییە.
ناسیونالیزمی کوردو حزبەکانی لەسەر بنەمای زوڵمی قەومی سەر خەڵکی کوردستان و کێشەکەی…ناسنامەی خۆیان، ئامادەیی خۆیان، قەڵەمڕەوی سیاسیان، درێژەدان بە تەمەنی دەسەڵاتدارێتیان، رەسمیەتی نێودەوڵەتی و ناوچەییان، بەشیان لەدەسەڵاتی ناوەندی عێراقدا…تاد، پچریوە. بەکۆتایی هاتنی کێشەی خەڵکی کوردستان و یەکلابوونەوەی یەکجارەی ئەم کێشەیە پاساوە سەرەکیەکانی ئامادەیی سیاسیان لەدەست دەدەن و کەنار دەکەون، بۆیە هەمیشە لەبەرامبەر داخوازی زۆر رەوای ئازادییەکان، باشبژێوی و خۆشگوزەرانی، مافە فەردی و مەدەنیەکان، دەهۆڵی زولمی قەومی، دەهۆڵی هەڕەشەی دەرەکی، دەهۆڵی کۆتایی نەهاتنی پرسی نیشتمانی و نەتەوەیی و رزگاری نیشتمانی… دەرخواردی خەڵکی کوردستان دەدەن و نایانەوێ ئەم دۆسیەیە بە چارەسەری گونجاو و کارساز بگات.
پێکهاتنی دەوڵەت و بوونی کوردستان بە وڵاتێکی سەربەخۆی سکیولارو ناقەومی، پایەکانی مانەوەی بزوتنەوەی ناسیونالیستی کورد، بەشێوەی رابردوو هەڵدەتەکێنی، بۆیە نایانەوێ ئەم مەسەلەیە کۆتایی پێبێت و وشیارانەش دژایەتی هەر هەوڵیک دەکەن کە بە ئاقاری جیاکردنەوەی کوردستان و پێكهاتنی وڵاتێکی سەربەخۆ بنرێت.
هاوڵاتی: هەریەک لە پارتى دیموکراتى کوردستان و یەکێتى نیشتمانى لەدواى هەڵبژاردنەکەى ساڵى 1992 جارى فیدراڵییان بۆ کوردستانداوە، زیاتر لە بیست ساڵە تەبەنى ئەو داوایە دەکەن، ئۆپۆزسیۆنیش کە ئەزمونێکى تازەیە لەکوردستاندا لەو داوایەى تێنەپەراند، واتا کاتى ئەوەنییە بزووتنەوەیەکى سیاسیى تەبەنى راگەیاندنى دەوڵەتى سەربەخۆ بکات لەکوردستان؟
عەبدوڵا مەحمود: فدرالیزم لە عێراقدا مەبناکەی جغرافی و سیاسی و قەومییە، نەک ئیداری و شێوازی لامەرکەزی حکومڕانی. وە ئەم فدرالیزمە ‌‌هێندەی هەوڵێکی ناسیونالیزمی کوردە بۆ مانەوە لەگەڵ عێراق، ‌هێندەش سازشێکی سیاسیە لەگەڵ ناسیونالیزمی عەرەب و هەروەها دروستکردنی کۆسپیشە بەرووی هەر هەوڵ و تێکۆشانێکدا بۆ پێکهێنانی دەوڵەتێكی سەربەخۆ.
دیارە ئەم فدرالیزمەی ناسیونالیزمی کوردو حزبەکانی شانازی پێوە دەکەن و بەدەسکەوتێکی سیاسی مێژووی وەسفی دەکەن، لای خۆیان نەبێت لای هیچ هێزو لایەنێکی سیاسی عێراق مەوزوعیەتی نییە و جێگای بایەخی کەس نییە. لەوەش واوەتر ئەم فیدرالیزمە یان ئەم زەواجە ناشەعی و بێبنەمایەی نێوان ناسیونالیزمی کورد و ناسیونالیزم- ئیسلامی عێراق… نەبۆتە مایەی یەکگرتنەوەی کورستان بە عێراقەوە و تێكەڵبونەوەیان، تەنانەت نەبۆتە مایەی ئارامیەکی سیاسی و سەقامگیر. کێشمەکێشی نێوان ناوەندو هەرێم و هێزو لایەنەکانی لەسەر زوربەی مەسەلەو پرسە بناغەیەکان هێندە رۆشنە، کە تێهەڵدان لەم فیدرالیزمەو توڕدانی وەکو مرەکەبی سەر کاغەزیش کردوتە واقیع. کێشمەکیش لەسەر سنور، ناوچە کێشەلەسەرەکان، پرسی کەرکوک، پێشمەرگە، بودجە، سامانی نەوت و غاز، پۆستە ئیدراییەکان، سەرژمێری، موچە، جموجۆڵی هێزەکانی سوپا، تەنانەتە فڕینی کۆپتەرو تەیارەیەکی عیراقی بەسەر کوردستاندا، بە روداوی نامۆ سەیر بکرێت. بەسن بۆ دەرخستنی درۆی فیدرالیزم و بێبنەمابوونی لەنزمترین ئاستی خۆیدا.
ئەوەش کە پێی دەوترێت ئۆپۆزیسیۆنی ناسیونالیستی دژی دەسەڵاتی ناسیونالیزم خۆی، زۆر لەوە بودەڵەترە بەجدی خۆی بدات لەو پرسەو جیاوازییەکی بنەڕەتی لە دیدو ڕێگاچارەی حزبە دەسەڵاتدارەکان.
بێگومان بزوتنەوەیەکی سیاسی تر پێویستە بۆ هێنانە ئارای پرسی دەوڵەتسازی لە کوردستان و وەرێخستنی بزوتنەوەیەکی جەماوەری و تەیارکردنی بزوتنەوە کۆمەڵایەتیەکان لەڕاستای جیاکردنەوەی کوردستان لەعێراق و پێکهێنانی وڵاتێكی عەلمانی ناقەومی. کە دیارە حزبی کۆمۆنیستی کرێکاریی لە ساڵی ١٩٩٥ ئەم پرسەی هێناوەتە مەیدان و تاڕادەیەک بۆی تیکۆشاوە و تەنانەت بۆتە مەبنای کێشمەکێشیش بۆی لەگەڵ دەسەڵاتی ناسیونالیستی کورد، ئێستاش ئەم پرسە سەرباری هەر ئاڵوگۆڕێک کە بەدوای کەوتنی بەعسەوە هاتوتە ئارا، مەوزوعیەتی خۆی بەهەمان هێزی جارانەوە ماوە، چونکە ئەگەر ستەمی نەتەوایەتی نەماوە، بەڵام کێشەی کورد هەر ماوەو وەڵامی کۆتایی خۆی وەرنەگرتووە. پەیوەندی هەرێمی کوردستان بە عێراقەو نە پێكهاتۆتەوە و نە پێكدێتەوە و نە خەڵکی کوردستانیش مل ئەدەن بە لکاندنەوەیان بەو دەسەڵاتە شۆفینی و ئیسلامی کۆنەپەرستەی عێراق.
هەموو رۆژێک پێداویستی جیاکردنەوەی کوردستان لە عێراق تازە دەبێتەوە و ئەمەش خواستی زوربەی هەرە زۆری خەڵکی کوردستان و مەبنای چارەسەری گرفتی ناوچە کێشەلەسەرەکان و کەرکوک و سنور و کۆتاییهێنانە بە ململانێ و کێشمەکێشی ئێستاو داهاتووشەوە. پێویستە خواستی خەڵکی کوردستان بۆ جیابونەوە لە عێراق و پێكهێنانی وڵاتێکی سەربەخۆ، بکرێتە بزوتنەوەیەکی جەماوەری و کۆمەڵایەتی و ئەمەش ئەرکی بەرەی ڕادیکاڵ و ئازدیخواز و چەپ و کۆمۆنیزمی کرێکارییە. وە بە پێچەوانەوە پرسی خەلكی کوردستان و لەو ناوەشدا دەوڵەتیکی سەربەخۆ ئەگەر بە ئەجنداو لەژێر ئاسۆی بزوتنەوەی ناسیونالیستیدا بچێتە پێشەوە، هەم ناوەرۆکی دەوڵەتەکە و پێکهاتەکەی ناسیونالیستی و دواکەوتوو دەبێت و هەم ئەمە هەرگیز بەمانای دەست راگەیشتی خەڵکی کوردستان بە ئازادییە ساسییەکان و مافە فەردی و مەدەنی و ئینسانداگرە جیهانیەکان نابێت. لەو بابەتەشەوە کەم نین ئەو نەتەوانەی دوای سەربەخۆیان سەرکوتی سیاسی، پیشلکردنی مافەکانی ئینسان و ئازادییەکان و پایماڵکردنی مافی تاک و زۆر زیاتر بووە تا لەژێر سایەی دەوڵەتە ئیمپریالیست و داگیرکەرەکان.
هاوڵاتی: رانەگەیاندنى دەوڵەتى نەتەوەیى چ خزمەتێک بە گوتارى مانەوەى کورد دەکات؟ لەکاتێکدا چەند جارێک زەمینەى ئەو راگەیاندنە هەبووە و نەکراوە، وڵاتانى دراوسێ هەر بەردەوام بوون لە سەر هەڵویستى دوژمنانەى خۆیان، کاتى ئەوە نەهاتووە ئەو وەهمە بڕەوێنریتەوە کە وەهمى وڵاتانى دراوسێ و ناوچەکەیە؟
عەبدوڵا مەحمود: ناسیونالیزمی کوردو حزبەکانی چونکە لەگەڵ خواستی جیابونەوەی خەڵکی کوردستان نین و ئەمە بە قازانجی بزوتنەوەکەیان و خۆیان نازانن، زیدەڕۆیەکی زۆر دەکەن سەبارەت بە وڵاتانی ناوچەکە و ئەمە دەکەنە بەهانەی ناواقعی بوونی جێبەجێبوونی ئەم خواستە. لە کاتێکدا دنیای ئەم سەردەمە رێگای لەشکرکێشی سەربازی وڵاتیك بۆ سەر وڵاتێکی زۆر بەرتەسک کردۆتەوە، هەروەها زۆر ستەمە کاتێک بێت دەسەڵاتدارێتی خۆجێیی کوردستان بتوانێت توانای بەرگری سەربازی بگاتە ئاستی دەوڵەت، ناشکرێت دەستبردن بۆ ئەم پرسە ببەسترێتەوە بەو کاتەی توانایی سەربازی کوردستان دەگاتە ئاستی دەوڵەتانی ناوچەکە، ئەمە سپاردنی چارەسەری کێشەی خەڵکی کوردستانە بە مەحاڵ.
هەروەها ئەگەر جاران باسی هەرەشەی بەعس دەکرا ئەوە لەدەسەڵات خراوە و عێراق خۆی پێكنەهاتۆتەوەو دەرگیری ئەزمەی پێکهێنانەوەی دەوڵەت و حکومەتە و توانای سەربازیشی زۆر سنوردارە. ئەوە سوریایە لەبەردەم سێڵاوی جەماوەریدایەو مانەوەی ئەستەمە، ئەوە تورکیایە بەمەبەستی هێنانەدی خەونەکانی لە بوون بە ئەندام لە یەکێتی ئەوروپادا و هاوکات بەهۆی بەرینبوونەوەی خواستی چارەسەری کێشەی کورد لە تورکیادا، ناچار بووە کە مل بدات و خەریکی بەڵێن دانە، ئێران بەجیا لە قوتبی بوونەوەی کێشەی ناوخۆی سەرانی رژێم بەدوای سوریادا دوور نییە تسۆنامی راپەڕین و شۆرش یەخەگیری نەبێت، وە بە جیا لەهەموو ئەمانە ئەم دەورەیە دەورەی دوبارە وەلانانی دەسەڵاتە ملهورەکان، پێناسەکردنەوەی دەسەڵاتدراێتی و ئاڵوگؤرە لە سیستەمی حکومرانیدا، هەروەها دەورەی ئیرادەکردن و بڕیاردانە و خەڵک ترس و سامی لەدەسەڵاتەکان شکاوەو شکاندنی تەلیسمی ترسی ئەم دەوڵەتانە زۆر سادە بۆتەوە. هەروەها لەمیژووی تا ئیستای دنیادا نەبووە چارەسەری کیشەیەک بێ کێشە بێت، یان بەدەست هێنانی ماف ناخرێتە سەر سینیەک و پێشکەش ناکرێت بە خەبات و لێبڕاوی و کۆکردنەوەی هێزی جەماوەری پشیتیوانی دنیای ئازادیخوازی مەیسەر دەبێت، هاتنە مەیدانی ملیۆنی خەڵکی کوردستان و پشتیوانی خەڵکی ولاتانی ناوچەکەو پشتیوانی ڕای گشتی دنیا لە بزوتنەوەیەکی ئازادیخوازانە بۆ دامەزراندنی دەوڵەتێکی مۆدێرن، تاکە زامنی پوچەڵکردنەوەی هەڕەشەکان و درۆکانی ناسیونالیزمی کوردو حزبەکانیەتی.
ماویەتی….
لە ژمارە(٧٨٥) هاوڵاتیدا بڵاوبۆتەوە