عەبدوڵا مەحمود
abdulla.mahmud@gmail.com
دوای ئەوەی چەند پرۆژە – یاسایەک لەبارەی مزگەوت و هونەرو ڕۆ
شنبیری، بە ئیمزای نزیکەی زیاتر لە هەزار نوسەر و هونەرمەندو چالاکوانی سیاسی ئاراستەی سەروکایەتی پەرلەمانی کوردستان کرا، کە تییادا هاتووە (داوا ده‌كه‌ین وتاری رۆژی هه‌ینیی مزگه‌وته‌كان بچێته ژێر سه‌روه‌ریی قانو‌ونێك، قسه‌ی مه‌لا له‌ناو مزگه‌وتدا وه‌ك بڵاوكراوه‌یه‌ك حسێبی بۆ بكرێت نه‌ك وه‌كو قسه‌یه‌كی پیرۆزی بێ چه‌ندوچوون، له‌ژێر لێپرسینه‌وه و قانونێكدا بێت، قانوونێكی بۆ دابندرێت! كه‌واته، پێویسته پرۆژه قانو‌ونێك بۆ رێكخستنی وتاری رۆژانی هه‌ینیی مه‌لاكان دابمه‌زرێت …)
بەدوای وەدەنگ هاتنی چەند مەلا و نوسەریك، هەر سێ ئەندام پەرلەمانی گۆڕان” شاهۆ سەعید، ئیسماعیل گەڵاڵی، عەبدوڵای مەلا نوری” و هاوکات بزوتنەوەی گۆران لە راگەیاندنێکی ڕۆژنامەوانیدا، بە جیا لە پاشەکشەیان لە پرۆژە بە قانوونیکردنەکەی وتاری هەینی مەلاکان، هاوکات کەوتنە پارانەوە پاکانەکردن لە پرۆژەکەیان و ئەمجارە تۆختر لە پرۆژە پێشنیاریەکەیان کەوتنە ستایشی دەوری ئیجابی دین و مەلاکانی کوردستان…تاد.
٣ پەرلەمانتارەکەی بزوتنەوەی گۆڕان لە بەشێکی رونکردنەوەکەیاندا دەڵێن:
په‌یامی راسته‌قینه‌ی ئاینی موسڵمانان كه هه‌موو ده‌زانین ئاینێكی ئاسمانیه و هه‌ڵگری په‌یامی ئاشتی و ته‌بایی و لێبوردن و خۆشه‌ویستی و پێكه‌وه ژیان و ریزگرتنی مرۆڤه‌كانه بێ جیاوازی. خاڵی چواره‌می كه گومانی لای هاولاتیان دروستكردووه‌و چه‌ند لایه‌نێكی سیاسیش بۆ مه‌رامی تایبه‌ت به خراپ كه‌ڵكیان لێوه‌رگرتوه ئه‌وه‌یه پێشنیار ده‌كات هه‌وڵی یه‌كخستنی وتاری مزگه‌وته‌كان بدرێت به شێوه‌یه‌ك له هه‌موو مزگه‌وه‌ته‌كانی كوردستاندا له ته‌واوی گوندو ناحێ و قه‌زاو پاریزگاكاندا نوێژی هه‌ینی وه‌كو خۆی بكرێت، به‌لام وتار خوێنه‌كان له روی تواناو ژماره‌وه دیاریبكرێن و له هه‌مان كاتدا كه‌ڵك له ته‌كنه‌لۆجیاو كه‌ناڵه‌كانی راگه‌یاندن وه‌ر بگیرێت بۆ گواستنوه‌ی وتاری هه‌ینی نه‌ك هه‌ر بۆ مزگه‌وته‌كان به‌ڵكو بۆ ته‌واوی ماڵه‌كانیش، دیاره ئه‌م سیسته‌مه به نمونه له شارێكی وه‌كو مه‌دینه‌ی منه‌وه‌ره له ولاتی سعودیه‌و چه‌ندین ولاتی تری ئیسلامیدا كاری پێده‌كرێت…) لە بەشێکی تریدا دەفەرموون! (… به‌ڕێزان ده‌مانه‌وێ ئه‌وه بڵێین ئێمه نوێنه‌ری خه‌ڵكی كوردستانین كه زۆرینه‌ی هه‌ره زۆری موسڵمانه، وه به هیچ جۆرێك له گه‌ڵ ئه‌وه‌دا نین و نابین كۆت و به‌ند له سه‌ر په‌ێڕه‌وكردنی پرنسیپه بنچینه‌یه‌كانی ئاینی پیرۆزی ئیسلام و هیچ ئاینێكی تر دابنرێ و وه ده‌ستوری عیراقیش رێگه به‌مه نادات….)
هەروەها لە رونکردنەوەی نوسینگەی رۆژنامەوانی بزوتنەوەی گۆڕاندا بە جیا لەوەی داوی دایەلۆگی راستەوخۆ دەکات لە نێوان رؤشنبیران و زانایانی ئایینیدا، تیاییدا هاتووە(…داوای ئازادی بۆ زانایانی ئاینی دەکەین لە گوتارەکانیاندا….) لەبەشێکی تریدا دەڵێن(…یەکخستنی گوتاری هەینی لەشارەکاندا، کپکردنی دەنگی ئازادەو …)
ئەندام پەرلەمانەکانی بزوتنەوەی گۆڕان کە بەراستی لە مەلاکان مەلایانەتر کەوتونەتە ستایشی دەوری مەلاکان و دینی ئیسلام، لە ژێر گوشاری چەند نوسەر و مەلایەکی ئیسلامیەکان و شانخاڵیکردنەوەو داپؤشینی دیدی وەبەررەخنەگرتووی مەلایان، دەیانەوی باری لاریان راست بکەنەوە و دەڵێن(…بیرۆكه‌یه‌كی نوسراوه له لایه‌ن زیاتر له (1300) رۆشنبیرو نوسه‌رو ماموستای زانكۆو خه‌ڵكی نیشتیمان په‌روه‌رو ئه‌دیب و هونه‌رمه‌ند و زیاتر له (10)په‌رله‌مانتاری چه‌ند لایه‌نێكه‌وه پێشنیار كراوه‌و موڵكی هیچ فراكسیۆنێكی په‌رله‌مانی نیه…) بەم شێوەیە رایدەگەیەنن کە تەنها نین.
بەڵام بزوتنەوەی گۆڕان لە فراکسیۆن و ئەندام پەرلەمانەکانیان و ئەو ١٣٠٠ کەسەش کە ئیمزای پرۆژە پێشنیاریەکەیان کردووە، واوەتر دەروات و رادەگەیەنێت(…یەکخستنی گوتاری هەینی لەشارەکاندا، کپکردنی دەنگی ئازادەو گەمەیەکە….) بەمەش بزوتنەوەی گۆڕان بە پێچەوانەی ئەندام پەرلەمانەکانی و ئەو ١٣٠٠ کەسەی ئیمزایان داوە لە پڕۆژە پێشنیاریەکە، کە پرۆژەکەیان بۆ یەکخستنی گوتاری هەینی مەلاکانە!، بە کپکردنەوەی دەنگی ئازاد لەقەڵەم دەدات و بەتەواوەتی رەتی دەکاتەوە.
هەر کەسیكی هۆشیاری دەستەمۆ نەبووی دەستی مەلاکانی رابەری بزوتنەوەی گۆڕان و مەلاکانی کوردستان و رەوتە ئیسلامیەکان، ئەو راستیە دەزانێت کە نە ئیسلام و نە رەوتە ئیسلامیەکان و نە مەلاکانی گۆڕان. قسەیەکی جیاوازیان بۆ دیین نییە، هەموویان بە باڵای زیاتر لەو ١٣٠٠ کەسە کە ئیمزای بۆ بەیاسایی کردنی گوتار مەلاکانیان کردووە، درۆ چەواشەکارییەکی ئاشکراو گەورە دەرخواردی کۆمەڵگای کوردستان دەدەن.
ئاخر لە هیچ شوێنێکی دنیا نەک دینی ئیسلام بەلکە هیچ دینێک، جێگای تەبایی و ئاشتی و خزمەتکردن بە کۆمەڵگاو پێشکەوتنخوازی نەبووە، ئەوەی دەیەوێت ئەو درۆیە دەرخواردی کۆمەڵگا بدات، یان موچەخۆری ئیسلامیەکان و دەسەڵاتن، یان ژەهر و ئەفیونی ئیسلام و وڕو گێژی کردوون و تاساندونی. هەموو ئەو کۆمەڵگایانەی دەستی دین لەسەر ژیان و گوزەرانیان کۆتا کراوە، یان دین تایبەتی کراوە و لە دەولەت و یاساو خوێندن و پەروەردە جیاکراوەتەوە، ئیرادەی ئازادی ئینسانیش بۆیان گێڕدراوەتەوە و مافە فەردی و مەدەنیەکان و یاسای بارگاوی بەپێشکەوتخوازی تیایدا، جێخراون.
لەهەموو ئەو کۆمەڵگایانەی دین تیکەڵی دەولەت و سیاسەتە، یان دەسەڵاتی بەدەستە، تاریکستانێکی تەواو سایەی کردۆتە سەر کۆمەڵگاو گەورەترین دۆزەخ کراوەتە نسیبی ئینسانەکان و بێبەشان بەتایبەتیش ژنان و مناڵان، مافە فەردی و مەدەنیەکان، ئازادی و ئازادی بیروباوەرو بەیان و چاپەمەنی گەوەرەترین، قوربانین. ئەوە ئێران و سعودیە و ئەفغانستان کە دەسەڵات ئیسلام و مەزهەبییە، چ کیوێک لە مەئسات و بێبەشی کراوەتە نسیبی کۆمەڵگا؟ دین چ بەوێنەی کارگەیەکی پیشەسازی و پارە پەیاکردن و چ وەکو چەکێک چۆن قەسابی کۆمەڵگا دەکات؟
ئەوە کە دەوترێت لە سەدا ٩٨ خەڵکی موسوڵمانن، دین بە ویراسی “بۆماوەیی” کردنە، منالێک کە دێتە دنیاوە بێئەوەی بزانێت دین چییە، بە ئیسلام دەنوسرێت، دین بەر لەوەی بیروباوەر بێت چەکێكی چەندسەرەی سەربڕینی ئازادی و تەبایی و ئاشیتییە. ئەگەر دین بیروباوەر بوایە و کەسیك کە چاو بەدنیا هەلدەهێنی، وازی لیدەهێنی تا گەوەرە دەبێت و خۆی بڕیار لەسەر باوەرداری پێێ یان رەتکردنوەی دەدات، لە وڵات و کۆمەڵگایەکدا، دەسەڵات تووند دەستی بە یاساو شەریعەتەوە گرتبێت، مەلا بەلاشخۆری بەسەر کۆمەڵگاوە بکەن، رەوتگەلی ئیسلامی فەرشی سوریان بۆ دابخرێت، حزبی نەیار” ئۆپۆزیسێۆن!!” بزوتنەوەی گۆڕان بێت، نووسەر و سیاسی و هونەرمەندەکانی ئەم تیپە واژۆچییە بن، هیچ لەوە چاوەروانکراوتر نییە، نەوەی لە دایک نەبووی کۆمەڵگا بەپێی ناسنامەی دینی دایکو و باوکیان، مەزهەبیان بۆ دەگوازرێتەوە و بە موسوڵمان دەنووسرێن و دەناسێنرێن، بێئەوەی خۆیان ئیرادەی بەرگری لەخۆکردنیان ببێت.
دەڵین سەدا ٩٨ خەڵک موسوڵمانە، ئەگەر وایە بۆ ئیسلامیەکان، و مەلاکان و مەلاکانی گۆڕان و بە وەکالەت قسەبێژانی گۆران، هیندە خەمی ئیسلامیانە؟ ئەگەر راستە سەدا ٩٨ خەڵک موسولمانە ئەو هەموو ترسە چییە لە چەپ و کۆمۆنیزم و عەلمانیەت؟ ئەو هەموو فتوا هەرەشانە بۆچی و لەكێ دەکرێن؟ ئەم ئیسلامیە رەسمی و نارەسمیانە لە ٢ لەسەدی!! خەڵکی ناموسوڵمان دەترسن؟
ڕابەری بزوتنەوەی گۆڕن و مەلاکانیان، واژۆچیەکان، دەیانەوێ کوردستان وەک مەدینە منەوەرەی لێبکرێت، دەیانەوی وتاری مەلای مزگەوتەکان، راستەوخۆ لە رێگای تەلەفزیۆنەوە بگوازرێتەوە بۆ مزگەوتەکانی ترو هەموو ماڵێک.
هەروەها رونکردنەوەکەی بزوتنەوەی گۆڕان خەمی کپکردنی دەنگی ئازدی مەلاکانییەتی و دەڵێن (…یەکخستنی گوتاری هەینی لەشارەکاندا، کپکردنی دەنگی ئازادەو….) وەک ئەم جەنابانە نەزانن، کە ئەوەی دەرگای بۆ واڵایەو واڵا بووە، ئیسلامیەکان و بەتایبەتیش مەلاکانن، جگە لەوتاری مزگەوتەکان، جگە لە مەراسیمی مردن و ناشتن وجەژنەکان و محەرەم و رەمەزان و قوربان و…جگە لە کەڵک وەرگرتن لە مزگەوتەکان کە ژمارەیان چەند ئەوەندەی قوتابخانە و پەیمانگا وخەستەخانەو شوێنی سەرگەرمی لاوان … دەبێت هەروەها سەدان کاسیت و سیدی وتار ئاگراوی، پیاوانی دین و مەلاو ئیسلامیەکان لە پاڵ دەیان و سەدان کتێب کە کۆمەڵگایان سیخناغ کردووە. هەروەها فتوا و هەرەشەکان بۆ سەر هەموو بیروباوەر و توێژینەوە و شیعرو گۆرانی و کاری هونەری و تیکستی ئەدەبی و … کە مەلاو دین پێێ رازی نیین، لە فتواو هەرەشەکانی سعودیەو ئێران و ئەفغانستان زیاترن.
جگە لەسەرانی گۆڕان و مەلاکانی جگە لە کەسانێکی بەنرخی رۆژ نان خۆرو بازرگانانی سیاسی و مەلا کەللە وشک و رەوتگەلە سیاسیەکان، کەس نییە هەوڵبدات راستیەکی زۆر ئاشکراو سادە، پەردە پۆش بکات، ئەویش ئەوەیە کە ئەوەی هەرەشەی لێکراوە، سوکایەتی پیکراوە، ئەوەی روبەرووی لیدان بۆتەوە، فتوای لە دژ دەرکراوە، کتیبی راگیراوە، تیرۆر کراوە،…. نوسەر و هونەرمەند، ئاتەئیستەکان و چەپ و کۆمۆنیست و شاعیرو کاریکاتیریست و رۆژنامەنووس…و ئەوانە بوون کە بەدڵی ئیسلامیەکان و مەلا و دەسەڵاتی بەرگری کەر لە دین، بەرهەمیان بووە، یان لیدوان و بابەتیان بووە، ئەوەی دەستی ئاوەڵا بووە ئیسلامیەکان و مەلاکان و دەسەڵاتی تیکەل بەئیسلام و بازرگانانی سیاسی بوون، کەچی گۆڕانخوازانی! کوردستان خەمی کپ بوونی دەنگی ئازادی مەلاکان مزگەوت وەدەنگی هێناون!!
کۆمەڵگای کوردستان، بە کردەوە گیرۆدەی دەسەڵاتی سیاسی بە دین ئاودراوە، دین دەستی ناوەتە بینەقاقای کۆمەڵگا، دەستی ناوەتە ناو یاساکان، ناو پەروەردە، ناو ژیانی کۆمەڵایەتی…تاد. رەوتگەلە ئیسلامیەکان لە لایەن دەسەڵاتەوە هاوکاری دەکرێن، دەرگایان بۆ واڵا کراوە چ راستەوخۆ چ لە رێگای مەلاکانی سەربەخۆیانەوە، هەرەشە لە کۆمەڵگاو لەهەموو دیاردە مەدەنیەکان و هەموو روخسارو هەوڵیکی سەردەمی و هەموو مافە فەردی و مەدەنیەکان، بکەن. ئازادی و ئازادی بیرواو بەیان لەبەرگی هونەریدا بێت یان تویژینەوەی ئاکادیمی بێت، تا دەگات بە هەرەشەکردن لەهەرکەس و لاینێک کە هەڵگری باوەری ئازادی دینی و بێدینی بێت، بەرجەستەترین کاری دیاری رەوتە ئیسلامیەکان و مەلاکانیانە.
ترسی ئیسلامیەکان و مەلاکانیان و هاوکار و هاوفکرەکانیان، ترسە لە ئازادی و مەدەنی بوونی خەڵکی کوردستان، ترسە لە هۆشیاربونەوەیان، هەموو هەرەشەکانیشیان لەو ترسەوە سەچاوەی گرتووە. ئەگەر وانییە، بۆ دەترسن لە جیاکردنەوەی دین لە دەوڵەت و دەترسن لەوەی دین بکرێتە کاری تایبەتی ئینسانەکان، دەترسن لە جێخستنی هەلوەشاندنەوەی دینی رەسمی، دەترسن لە چەمکی ئازادی دینداری و بێدینی… تاد.
پرسیار ئەوەیە ئەگەر ئیسلامیەکان ئەو ترسەیان هەیە، ئەی هۆکار چییە حزبە دەسەڵاتبەدەستەکان، بزوتنەوەی گۆران، و زۆرێک لە نوسەرو هونەرمەند… کەوتونەتە بەرگری لە لەمەلاو مزگەوتەکان و هێشتاش جێگای رەزایەتی ئیسلامیەکان نیین؟
هۆکارەکەی ئەوەیە کە ئیسلام و هەموو دینەکان، بەرگری سەرسەختانە لە خاوەنداریتی تایبەتی دەکەن، دەڵین هەژار و دەوڵەمدند هەر هەبووە، ئەمە ئیرادەی خودایە. دەستبردن بۆ ئاڵوگۆر بەدەست وەردان لە کاری خودا دەزانن، بۆیە بە جیا لەوەی هەرەشەی رازی بوون لە کۆمەڵگا و نارازیان دەکەن و بە ئاگر و سزای دنیای ئەولا، بەپردی لەموباریکتر و ئاگرو چی چی دەیانترسێنن تا مل بە دنیای سەرەوخوارو پر چەوساندنەوەی دنیای زەمینی و واقعی ئێستا بدەن، هەر کاتیکێش لەم دنیا واقعیەش دەسەڵاتیان بوو، فتواو هەرەشەیان، بەدەستی ئیسلام جێبەجێ دەکەن و حەوسەلەیان نییە، تۆڵەیان بسپێرن بە دنیای سبەینێ!!.
دەسەڵات لە کوردستان و لەهەموو دنیا پیویستی بە دینە، تا دنیای سەرەوخواری ئێستا بە رەوا نیشان بدەن. لە کوردستانیش دەسەڵاتی قازانجپەرستی کورد، پیویسیتی بەو چەکی گێژکردن و رازیکردنەی کۆمەڵگا هەیە، بۆئەمەش هەم بەرگری لە دین و مەلاکان و ئیسلامیەکان دەکەن و هەم بۆ سنوردارکردنی رەوتگەلی سیاسی دینی خۆیان دەبنە هەڵگری پەیامی ئیسلامیەکان و لەو راستایەشدا خێڵی نوسەرو هونەرمەندی موچەخۆرو مۆڵەتپیدارو دەخەنە گەڕ.
بزوتنەوەی گۆڕان بەش و باڵێکی بۆرژوازی کوردە، قازپەانجپەرستی بزوتنەوەی گۆڕان هەمان سودپەرستی بۆرژوازی کوردە، بۆیە دەستەو دامینی ئیسلامیەکان و مەلاکانی بووە، بۆیە لەگەڵ ئیسلامیەکاندا لە بەرەیەکدا خۆ نیشان دەدەن تا متمانەی کۆنەپەرستی دینی زامن بکەن.
داوی سەرانی بزوتنەوەی گۆڕان و مەلاکانیان و نوسەرە مۆدیرن و پۆست مۆدێرنەکانیان!، داوای بە مەدینەکردن و بەسعودیە کردنی کوردستانە، لەبەرامبەر بە رەوتی مەدەنیخوازو ڕادیکاڵی کۆمەڵگای کوردستاندا.
جگە لە خێزانی بۆرژوازی کورد، دەسەڵات و گۆڕان و رەوتە ئیسلامیەکان، خەڵکی ئاسایی و پێشکەوتنخوازی کوردستان، خۆزگەی جیای دین لە دەوڵەت و دەسەڵاتیان هەیە. درکی ئەو گەمە درۆزنانەیەش دەکەن، کە ئێستا وەڕێخراوە.
جیای دین لە دەولەت، یانی دوورخستنەوەی دین لە یاساکان، لە خوێندن و پەروەردە، یانی هەڵوەشاندنەوەی دینی رەسمی و ئازادی دینی، واتە هەرکەس ئازادە هەر دینێکی هەبێت یان هیچ دینێکی نەبێت، خەڵک ئازادە چۆن ممارەسەی ژیانی تایبەت خۆی و ممارەسەی دینی خۆی بکات، ریورەسمە دینیەکان بەرێوەببات. ئەمە خواستی لەسەدا ٩٨ خەڵکی کوردستانە، نەک ئەوەی خەلکی کوردستان لەسەدا ٩٨ موسلمانی دەستی رەوتگەلی دینی بن. بەپێچەوانەی بانگەشەی باوی تەقلیدییەوە، زوربەی هەرە زۆر زۆری خەڵکی کوردستان بەپێی شەریعەت” قورعان و حەدیس” ژیان ناکەن، هیچ باوەریان بەو هەموو حەرام و حەڵاڵەوە نییە کە دین و رەوتە سیاسیە دینیەکان بانگەشەی دەکەن، سەرانی بزوتنەوەی گۆران تازە دەیانەوێت، خەڵکی کوردستان لە گەمەیەکی سیاسیدا، توشی سەرەگێژە بکەن.
گۆڕان بەم هەلوێستە چاوەروانکراوەی بەکردەوە نیشانیدا، چ هێزو رەوتێکی کۆنەپارێزەو چۆن لەبەگژداچونەوەی مەدەنیەتدا، دەیەوێ داهێنان بکات و بەرامبەرکێی دووحزبە دەسەڵات بەدەستە بکات لە بەرگری لە کۆنەپەرستی دینی و رەوتە سیاسییە دینیەکان. بیگومان ئەم هەڵوێستەیان جەماوەری پێشکەوتنخوازی کوردستان و ناو ریزەکانی بزوتنەوەی گۆڕان تەکان دەدات، تا هەرچی زووە خۆیان لە بازنەی سیاسەت و ساتو سەوداو کۆنەپەرست بوونیان، دوربخەنەوە. ١٣/١/٢٠١١
تێبینی: هەموو ئەو پەرەگراف و دێرانەی هێڵیان بەژێردا هاتووە، لە دەقی رونکردنەوەکەی ٣ ئەندام پەرلەمانەکەی گۆڕان، رونکردنەوەی بزوتنەوەی گۆڕان و پرؤژە پێشنیاریەکە، وەرگیراون.