هاوپۆلنه‌كراو

 عەبدوڵا مەحمود

abdulla.mahmud@gmail.com

ئێرە، سوریاو عێراق و… ئەو وڵاتانە نییە، کە ئێستا داعش تیادا لایەنێکی جەنگییە. ئێرە تەنها وڵاتانی شەرق زەدەی ئیسلام زەدە نییە کە کەلتوری ئیسلامی تیایاندا داسەپێنراوە… نا ئێرە بەشێکی زۆری وڵاتانی ئەوروپا و ئەمریکا و ئوسترالیایە، کە بەخەباتی لێبراوانەی سۆسیالیستی و ئازادیخوازی، دین لە دەوڵەت جیاکراوەتەوە. ئەگەر لەوڵاتانی شەرقزەدەی ئیسلام زەدەدا، لەرێگای زۆرو لەرێگای یاساوە، دین بەشێکی جیانەکراوە لە دەوڵەت و سەرچاوەی یاسا و ریساکانی ئەم کۆمەڵگایانەیە… وە دەوڵەت بە پێی یاسا و بەنەخشەوە، لە رێگای وەزارەتی ئەوقاف و سەدان رێگای ترەوە، ملیۆنەها دۆلار خەرجی کردنەوەی مزگەوت و قوتابخانەی و پەیمانگا و زانکۆی دینی دەکات. بۆنە و رەمزو رێسا دینیەکان، وانەیەکی سەرەکی لە بواری خوێندن و پەرەوەردەن. ئەوا لەو وڵات و دەوڵەتانەی دین دەمێکە کراوەتە کارێکی تایبەتی ئینسانەکان. دین لە دەوڵەت و یاساکان و پەروەدە، دورخراوەتەوە، بەڵام لە ژێر ناوی فرە کەلتوری” ماڵتی کەلچەریزم” دا، دەرگایان خستۆتە سەرپشت تا گروپە ئیسلامیەکان، پشت بکەنە یاساو رێسا مۆدێرنەکان و لە جێگایدا، بەئاشکراو لەئاستی کۆمەڵگادا پیادەی نەریت و یاسا ئیسلامیەکانی خۆیان بکەن. هەرەشە لە مافەکانی سەرەتاییەکانی ئینسان و مافە فەردیەکان و دەستکەوتەکانی بکەن و هاوکات هەوڵی داسەپاندنی بەسەر کۆمەڵگادا بدەن و دانیشتوانی چاوترسێن بکەن. رێگاکردنەوە بۆ کردنەوەی مزگەوت و قوتابخانەی دینی. رێگادان بۆنواندنی چالاکیە دینیەکان. رێگەدان بەبانگدان و جەماعەت دابەستن و هەڵرشتنی پوڵ بۆیان. هەموو ئەمانە نەک هەر زەمینەی سازکردووە، بۆ لێدان و سوکایەتی بە مناڵان، یان رێگەی کردۆتەوە بۆ نواندنی توندوتیژی جەسەدی و دەرونی و تا رادەی کوشتنی ژنان، بەڵکە بۆتە هۆی دیارکردنی هەموو نەریتیک بە پێوەری حەرام و حەڵاڵ. ئەمەش ژینگەیەکی دروستکردوە کە بتوانن کادرو سوپای، خوداو قورعان ئافرەندە بکەن. مەکۆکانی دروستکردنی ئینسانی تیرۆریست بەرهەم بهێنن. دیارە ئەم ئیسلامیانەی کە وڵاتانی ئەوروپی لەژێر ناوی فرە کەلتوری و فرەرەنگی و جیاوازیدا، ریگای پێداون پیادەی یاساو نەریتە ئیسلامیەکان بکەن، هاوکات لە پشتیوانیەکی زۆری مادی و لۆجیستکیان وڵاتە ئیسلامیەکان و گروپە ئیسلامیەکانی وەکو قاعیدو تالیبان و…تاد، بەهرەمەندن.

دیارە مافی دینداری و بێدینی، کە مافێکی تایبەتی و سەرەتایی ئینسانە، تا ئەو جێگایە رێگا پێدراوە، کە نەبێتە هۆی هەرەشەو ترساندن و سوکایەتی بە ئینسان و رێگەگرتن لە یاسا گشتیەکان و دەستکەوتە ئینسانیەکان و مافە فەردی ومەدەنیەکان. بەهرەمەند بوونی هەمووان لە یەکسانی حقوقی و بەهرەمەند بوونی هەموو دانیشتوان لە یاسادا، بەبێ لەبەرچاوگرتنی دین و  نەژاد و رەگەزو میللەت و بیروباوەردا…تاد، پرانسیبێکی ئینسانی و پێشکەوتنخوازانەیە. هەر رێگاکردنەوەیەک و لەژێر هەرناوێکدا بۆ دابەشکردنی یاساکان لە ژێر ناوی ریزگرتن لە دین مەزهەب و قەوم و نەژاد و بیروباوەرە جیاوازەکان، بەمانای توڕدانی پرانسیبی یەکسانییە. دەرگا کردنەوەیە بۆ خۆنواندنی دینی و مەزهەبی و قەومی و…تاد. ئەمە ئەو دەردەیە کە بەشێکی زۆر لە وڵاتانی ” مۆدێرن” دنیا، گیرۆدەی بوون وپشتیوانی دارایی و مەعنەوی و تەنانەت یاسایی لە گروپە قەومی و دینیەکان مەزهەبیەکانی، هاتوو بۆ ئەو وڵاتانە، دەکەن. بەم کارەشیان نەک هەر جوداسازی، نەک زەمینە بۆ نواندنی توندوتیژی و بێمافی مناڵان و ژنان و پیشێلکردنی مافەفەردی و مەدەنیەکان، نەک هەر دەستبرن بۆ  شێواندنی ئاسودەیی و ئاسایشی خەڵک، بەڵکو بۆتە هۆی ژینگەیەک بۆ بەرهەمهێنانی ئینسانی هەرەشە ئامێزو توندتیژ و دەمارگیری دینی و مەزهەبی و تیرۆیست. ئەو هەزاران هەزار تیرۆریستەی هەر ئێستا لە ریزەکانی رێکخراو و گروپە چنگ بەخوێنەکانی قاعیدو تالێبان و داعش و بەرەی نوسرەو….تاد، دان. لە ئەوروپاو ئەمریکاو ئوسترالیادا، لەناو ئەو فەزایەدا کە رژێمەکانی ئەو وڵاتانە سازیانکردوە، دەرسی کوشتن و خۆتەقاندنەوە و سەربرینیان. خوێندووە.

دووڕویی هەر ئەم رژێم و وڵاتانە، هێندە رۆشنە چاوپۆشی هەڵناگرێت. ئەو وڵاتانە ئامادەن کۆمەکی دارایی و لۆجیستیکی و جبەخانەی سەربازی و پسپۆری جەنگی و پۆل پۆل فرۆکە و تەنانەت سوپاش بنێرن بۆ دەستکورتکردنەوە و وەکو دەڵێن بۆ لەناوبردنی تیرۆر و داعش و قاعیدە!!… کەچی لەناو جەرگەی زۆرێک لە شارەکانی ئەوروپاو ئەمریکا و ئوسترالیادا، بە ئاڵای داعشەوە ئەندامان و هەڵسوڕاوانیان، کۆبونەوەو خۆپیشاندان دەکەن. پرسیار ئەوەیە بۆچی لەلایەکەوە هێرش دەکەنە سەریان و لەلایەکی تریشەوە، ئەندامان و هەڵسوراوانیان، کۆبونەوەو خۆپیشاندان دەکەن و دەستگیریان ناکەن؟ لە مزگەوتەکاندا و لەناو دەزگا جۆراوجۆرە دینی و چالاکیەکانیاندا، دەست بەسەریان ناکەن؟ بۆچی تەنها رێگاچارەی سەربازی دەگرنە بەرو لەدەستبردن بۆ رێگاکانی تر، خۆپارێزی دەکەن؟ بۆ سەرچاوە و هۆکارەکان و زمینەو ژینگەی پێگرتنیان، لەبەین نابەن؟ بۆچی پشتیوانییە دارایی و مەعنەویەکانیان نابڕن؟ بۆچی چالاکی و مەراسیم و نمایشە دینیەکانیان، کەلەگەڵ ماف و ئازادی و مافە فەردیەکان و لەگەڵ پرانسیبی باڵکیشانی یەکسانی بەسەرهەموواندا، ناکۆکە، قەدەغە ناکەن؟ وە بۆ بەیاسا هەڵسورانیان یاساغ ناکەن؟

لەلایەکەوە هات هاواری جەنگ لەدژی داعش و هاوشێوەکانی و لە لایەکیش دەرگا خستنە سەرپشت بۆ هەڵسورانیان و پشتوانی کردن لەو رژێمانەی بە ئاشکرا، کۆمەک بە تیرۆر و تیرۆریزم و داعش، دەکەن… ئەمە ئەو دوو روویەیە کە درەنگ یان زوو باجەکەی لەسەردەستی ئینسان کوژانی داعش، دەدرێت…

بانگەشەی ئەمریکاو هاوپەیمانەکانی بۆ وەشاندنی گورزی سەربازی بۆسەر هێزە چەکدارەکانی داعش و مۆڵگەکانیان، بەتەنها ناتوانێ وەڵامێکی کارساز بێت. دنیای دوای ١١ سێبتەمبەر نیشانیدا ئەم رێگایە پوچە. بەکاربردنی هێزی سەربازی بە دوای روداوی ١١ سێبتەمبەرەوە، نەک قاعیدەو تاڵیبانی لەناونەبرد، داعشی لە منداڵدانی قاعیدەدا، هێنایە دەرەوە. نەک تیرۆرو کردەی تیرۆریستی کەم نەکردەوە، پانتایی تیرۆری و نائەمنی، فراوانتر کردەوە. نەک گروپە تیرۆریستەکانیان لەبەین نەبرد، بەڵکو ژمارەیان زۆرتر و جغرافیای هەڵسورانیان بەرینترو بەرینتر بۆوە. دیارە بانگەشەی ئەم جارەی ئۆباماش بۆ رووبەروبوونەوەی داعش، لەوەی جۆرج بۆش زیاتر شانسی، سەرکەوتنی نابێت. هەرەشەکانی ئەمریکا هاوپەیمانەکانی و دەستبردنیان بۆ جەنگ هێندەی نمایشی هێزنیشاندان و هێز نواندنە لەئاستی جهیانیدا، هێندە پەیوەندی بە لەبەین بردنی داعش و کۆتاییهێنان بە تیرۆریزمەوە نییە. ریگاچارەی سەربازیش بەتەنها نەک ناتوانێت بە شوێنێک بگات، بەڵکە ئەمە دەتوانێ دوبارە دنیا لە ئاستێکی فراوانتردا، بخاتە بەردەم هەرەشەو جەنگی تیرۆریستی زیاتر و درێژ مەوداتر. کۆتایهێنان و کورتکردنەوەی دەستی تیرۆر و تیرۆریزم بەدەوڵەتی و نادەوڵەتیەوە، دەبێ بە لەبەینبردنی هۆکارەکانی سەرهەڵدان و ژینگەی گەرادانیان، بە نەخشەیەکی هەمەلایەنەی سیاسی و یاسایی کۆمەڵایەتی و جەماوەری دەست پێبکات. وەستانەوە بەروی تیرۆریزم و گروپی تیرۆریستی داعش و هاوشێوەکانی، وە رووبەروبوونەوە لەگەڵ ئەم دۆخە سیاسی و کۆمەڵایەتیەی، کە بواری بە سەرهەڵدانیان داوە، ئەرکی بزوتنەوە ئازادیخوازو یەکسانیخواز و پێشکەوتنخوازەکانە. ئەرکی ئەو ئینسانانەیە کە تێکۆشەری یەکسانی و ماف و شکۆی ئینسانین. پەردەهەڵماڵین و نیشاندانی ناوەرۆکی دژی ئینسانی رەوتە دینی و نەتەوەپەرست و نەژادپەرستەکان، بە وێنەی بزوتنەوەو حزب و رێکخراو گروپی نامۆ بە مافە جیهانداگرەکانی ئینسان، بەشێکی دانەبراو لەو خەباتەیە بۆ کۆتایی هێنان بە تیرۆرو تیرۆریزم.

سێبتەمبەری ٢٠١٤

عەبدوڵا مەحمود  

abdulla.mahmud@gmail.com

زیاتر لە ٦ مانگە هەڵبژارنی پەرلەمانی کوردستان کۆتایی هاتووە، کەچی هێشتا حکومەتی نوێ! پێکنەهاتووە. کۆمەڵگاش وەکو جاران و بێگوێدانە ئەوەی کابینە تازە و حکومەتی تازە پێک هاتووە یان نا، وەکو پێشوو دەچەرخێ. ئەمەش نیشان دەدات کە لەم کۆمەڵگایەدا، حکومەت هەبێت و نەبێت، رۆڵێکی لە ژیان و گوزەران و بەرێوەچوونی کۆمەڵگا نییە. لەوانەیە کەسانێک بڵێن ئەوە نییە کێشەی موچە یەخەی بەکۆمەڵگا گرتووە، راستە کێشەی موچە مۆتەیەکی زلی سەر دڵی سەدان هەزار خێزانی موچە خۆرە، بەڵام ئەمە پەیوەندی بەوەوە نییە کە حکومەت هەیە یان نییە، دەکرا و بووە حکومەتیش هەبێت، بەڵام حکومەتی ناوەند لە ململانێی خۆی لەگەڵ هەرێمدا یان وردتر بڵێین لەگەڵ دەسەڵاتی سیاسی هەرێمدا، بودجە دەست بەسەرا بگرێت و وەکو چەکێکی سیاسی و کارتی گوشار بەکاری بهێنێت، و کێشەی موچە یەخەی کۆمەڵگا بگرێت… بۆیە مەسەلەی بودجە بەشێکە لە ململانییەکی فراوانتری سیاسی هەمیشەیی نێوان ناوەندو هەولێر و هەر جارە ئەم ململانییە لەسەر دۆسیەیەک و مەسەلەیەک و روداوێک، وەکو حاڵەتێکی چاوەروانکراو بەرهەمی فیدرالیزمی قەومی، قابیلی پێشبینی یە.

ئەم حاڵەتە لە بۆشایی حکومەتداری بۆ ئەو ماوە درێژە، ئەگەر لەهەر کۆمەڵگایەکی رۆتیندا، کە دەوڵەت بوونی هەبێت، روبدات، دەبێتە مایەی پشێویەکی گەورەی سیاسی و کۆمەڵایەتی و یاسایی و حقوقی. بەڵام لە کوردستاندا ئەمە بوونی نییە، چونکە حکومەتی بێ دەوڵەتی بەرەسمی ناسراو، حکومەتێکی حزبی و گەمەیەکی فریوکارانەیە.

راستی ئەوەیە حکومەت و پەرلەمان لەهەر جغرافیایەکی سیاسیدا، کە قەوارەی دەوڵەتی نەبێت، دەوڵەت بوونی نەبێت” بەهەر ناوەرۆکێکەوە”، حزب و ئیدارەی حزبی و بەکردەوە جێگای حکومەتداری و پەرلەمان دەگرێتەوە، بەشی هەر حزبێکیش لەدەسەڵاتدارێتیدا بەندە بەرادەی ‌زۆری هێزی چەکدار و سەپاندنی دەسەڵاتی سیاسی و پاوانی داهات، بەهرەمەند بوون لە پشتیوانی دەرەکی.

تەنانەت گەمەی هەڵبژاردنەکان، تەنها کایەیەکی روکەشە بۆ شێواندنی رای گشتی و فەرمی،  لە بنەرەتدا رۆڵیکی کارای لە دەستاو دەستپێکردنی دەسەڵاتدا نییە. زیاتر لە ٦ مانگە لە کوردستان هەڵبژاردن کراوە، ئاڵوگۆر بەسەر رێژەی دەنگی حزبەکاندا هاتووە، بەڵام دەسەڵات و دەستگرتن بە جومگە سەرەکیەکانی قەڵەمرەوی سیاسیەوە، وەکو پێشوەو هیچ ئاڵوگۆرێکی بەرچاو، روی نەداوە.

هەموو ئەو بانگەشانەی حزبەکان بەر لە هەڵبژاردنەکان وەرێی دەخەن، سەبارەت بە خزمەتکردنی خەڵک و دابینکردنی خواستەکانیان و بەرینکرنەوەی ماف و ئازادییەکان، تەنها درۆیەکی ئاشکرایەو پەیوەندی بەباشکردنی دۆخی ژیان و گوزەرانی خەڵکیەوە نییە. دوای ئەو ماوە دریژە لە هەڵبژاردنەکان، هێشتا پێکەوەنانی حکومەتی روکەشیش روبەرووی گەفتی گەورەیە، بەو هۆیەوە حزبە براوەکان! هەموویان شەرو کێشەیان لەسەر پۆستەکانی” پێشمەرگە، وەزارەتی ناوخۆ، وەزارەتی دارایی، وەزارەتی سامانە سروشتیەکان، دەزگا ئەمنیەکانە” نەک جەنگ و کێشە لەسەر وەزارەتی پەروەردە یان رۆشبیری و یان ئاوەدانی …تاد. کە گرنگترین لایەنی دروستکردنی کۆمەڵگایەکی تەندروستن. ئەمە خۆی نیشان دەدات، لەو کۆمەڵگایانەی دەوڵەت نییە، حکومەت و پەرلەمان تەنها کاریکاتۆرێکن و قورمیشکراوی دەستی حزب و هاوکات، هیچ کارەن بەرامبەر بە ژیان و گوزەرانی دانیشتوانەوە. ئەوەی کۆمەڵگا، دەچەرخێنی ئەو حزبانەن کە پارەو دەسەڵاتیان لە رێگای زۆری هێزو بە بارمتەگرتنی پاروی دەمی خەڵکیەوە، گرتووە، بۆیە شەر و هەراشیان بۆ پێکهێنانی حکومەتی روکەش و فریودەرانە، تەنها لە گرەوی دەستگیر بوونیان لە پۆستە سەربازیی و داریی و ئەمنیەکاندایە. بۆیە ململانێی حزبەکان بۆ پیکهێنانی کابینەی نوێ، لەسەر پاوانی داهات و دەسەڵاتی سیاسیە، نەک چۆنیەتی چەرخاندنی کۆمەڵگاو وەڵامدانەوە بە پێداویستیەکانی.

٢٣/٣/٢٠١٤

عەبدوڵا مەحمود

abdulla.mahmud@gmail.com

روداوەکانی ئەم دوایەی عێراق، کە بەهێرش بۆسەر چەندین شاروشارۆچکە، لەلایەن داعش و بەعسیەکانەوە، دەستیپێکردو تائێستاش درێژەی هەیە، پێشبینی دەکرێت ببێتە وێستگەیەکی تازەی سەرهەڵدانی ململانێیەکی فراوانتری بەیەکدادانی تیرۆریستی، بۆ دەورەیەکی دوور مەودا. ئەم دۆخە لەسەرەتاکەیەوە، هەموو دۆخی سیاسی عێراق و کوردستانی تەکاندا و تەواوی ناوچەکەی لە درۆی سەقامگیری عێراق و پرۆسەی دیموکراسی و بیناکردنەوەی دەوڵەت و حکومەت و فریوکاری گەمەی پەرلەمانی و هەڵبژاردن…تاد، بێدارکردەوە. جارێکی تر سەرنجی دنیای بۆ قوڵی قەیرانی ناوچەکە کێش کردەوە. پێگەی زلهێزەکانی دنیاو وڵاتانی ناوچەکە و هێزو حزبە سیاسیەکانی سەر گۆرەپانی سیاسی عێراق و کوردستانی، خستەوە روو. لەهەموو ئەمانە واوەتر، چەندین راستی سەلماندەوە، کە هەرکام لەراستیانە، خۆیان هۆکارن بۆ ئەم دۆخەی ئێستا، کە عێراق و ناوچەکەی کردۆتە، بەرەیەکی فراوانی جەنگی و ئەگەری بەرینبونەوەشی تابێت، روو لەهەڵکشان دەکات. عێراق دەخاتە ناو کۆتایی دەورەیەک و سەرەتای دەورەیەکی نوێ. ئەم وتارە هەوڵێکە بۆ خستنەرووی دیدێکی تایبەت سەبارەت، بە روداوەکان و ئایندەکەی…

کەوتنی دەسەڵاتی بەعس لە عێراقدا، تەنها نەبووە هۆی دروستبوونی بۆشایەکی سیاسی و  ئەمنی و حکومەتداری، بەڵکە هاوکات پایەکانی دەوڵەتی لە ریشەییترین ئاستدا بەسەریەکدا داروخاند و ئاسەوارێکی لە دەوڵەت نەهێشتەوە.

 بیناکردنەوەی دەوڵەتی عیراق، بووە سەنتێزی ململانێیەکی فراوانی قوتب و هێزو دەوڵەتەکانی ناوچەکە و حزب و هێزە سیاسیەکانی عێراق. ململانێی هەمەلایەنە لە گەمەی دروستکردنی حکومەتەوە، بۆ رێکخستنی میلیشیایی حزبی. لە بەیەکدادانی میلیشیاکانەوە لەخوارەوە، بۆ سات و سەوداو سازان لەسەرەوە. لەخۆشخزمەتی بەوڵاتانی ناوچەکەوە، تا سازدانی گروپەکانی تیرۆر و تەقاندنەوە. ئەمانە ئەلگۆی بەرچاو باو، وە هەوڵی ئەم هێزو حزبانە بوو بۆ بیناکردنەوەی دەوڵەتی عێراق و چۆنیەتی سیستەمی سیاسی داهاتوو. شکستهێنانی هەموو ئەو ‌هێزو لایەنانە لە بیناکردنەوەی عێراق و ناوەندیکردنەوەی دەسەڵات، قڵشتی نێوان ئەم حزب و هێزو لایەنە سیاسیانەی، بەرینترو بەرینتر کردەوە. قوڵبوونەوەی ئەم ململانێیە، لەسەر پایەی دنەدانی ناسنامەی تائیفی ومەزهەبی و قەومی و پاشان بەیەکدادانی میلیشیاکانیان، عێراقی کردە، سەرزەمینی تیرۆرو کوشتار و کارخانەی دروستکردنی باندو گروپی تیرۆریستی هەمەرەنگ و ژینگەی دەستێوەردانی هەمیشەیی هێزو دەوڵەتەکانی ناوچەکە.

هەرکام لەو هێزو لایەنە سیاسیانەی عێراق، کە خۆیان لەسەر بنەمای قەومی و تائیفی و مەزهەبی، دروست بوون. جەنگی بەوەکالەتیان بۆ وڵاتانی ناوچەکە، دەستپێکرد. پرسی بیناکردنەوەی دەوڵەتی عیراقیان، بە ئەجندای ئەو وڵاتانە، خستە دەستوری خۆیانەوە. بۆ ئیسلامی سیاسی شیعی، بیناکردنی دەوڵەت بە ئەلگۆی کۆماری ئیسلامی ئێران و بۆ حزبە قەومی و ئیسلامیە سونیەکانی عێراق، بیناکردنی دەوڵەتی بە ئەلگۆی ئیسلامی سونی و قەومی و وەکو بەشێکی دانەبڕاو لە جیهانی عەرەبی، بوونە دوو ئەلگۆی جیاواز و دژ بەیەک، بۆ بیناکردنەوەی دەوڵەتی عێراق. هەرکام لەم ئەلگۆیانە شکستیان خوارد.

لەو نێوەدا، ناسیونالیزمی کورد، هیچ رۆڵێک یان دیدێكی بۆ چۆنیەتی بیناکردنەوەی دەوڵەتی عێراق، نەبوو. دابەشبوونی بزوتنەوەی ناسیونالیستی کورد، بەسەر هەر دوو بەرەی دژ بەیەکی ناوچەیی” ئێران لەلایەک و تورکیا و بەشێکی وڵاتانی عەرەبی و غەرب لەلایەکی ترەوە” ئەوانی خستە ناو ئیئتیلافی جیاوازو بژاردەی دژ بەیەک. ئەوان کەوتنە حاڵەتی چاوەروانی و تا ئێستاش هەر چاوەروانن. لە جێگای روانین و بوونی دیدییان یان لانی کەم نیشاندانی تموحیان بۆ چۆنیەتی دامەزراندنەوەی دەوڵەتی عێراق، یان گوشار هێنانیان بۆ دامەزراندنی دەوڵەتێک کەلانی کەمی مافەکانی مرۆڤ رێزلێبگرێت، یان بڕوای بەچارەسەری پرسی خەڵکی کوردستان هەبێت، کەوتنە بەستنی ئئتیلاف لەگەڵ خەتی سەر بەئێراندا. بەکردەوە ئەم ئیئتلافە نەیتوانی رێگری لەو دابەش بوونە بکات، کە پارتی لەبەرەی تورکیاو غەرب و بەشێک لەوڵاتانی عەرەبیدا، راگرت و یەکێتی و حزبی گۆرانی ئێستاو بەشێک لە ئیسلامیەکانی خستە ناو بەرەی ئیرانەوە. سەرباری ئەمانە یەکێتی و پارتی، تەنها وەکو چاولێکەر و چاوەروانکراو، وە بۆ پچرینی بەشی سیاسی لە ناوەند، کە ئەویش مەبەستی سەرەکی لێی بەفەرمیکردنی دەسەڵاتیان لە هەرێمی کوردستان و پچرینی بەشی داهات بوو، لە داهاتی عێراق. جگە لەو ئەجندایە ئەم دوو هێزە سیاسیە هەلگری هیچ روانگەیەک نەبوون و هێشتاش وێنایەکی رۆشنیان بۆ ئێستاو ئایندەی عێراق، و تەنانەت کوردستانیش نییە.

هێرشی بەربڵاو و بەرەیی ئەم جارەی داعش و ئیسلامی سیاسی سونی بەدیاریکراوی پاشماوەکانی بەعس، درێژکراوەی هەمان دۆخی کەوتنی رژیمی بەعسە لە ساڵی ٢٠٠٣دا. دۆخی عێراق و قوڵبونەوەی زیاتری رۆژ بەرۆژی ململانێی ناوچەیی و هێزو لایەنە سیاسیەکانی عێراق، لەهەر برگەیەکدا، جۆریک لە زەمینەی بۆ سەرهەڵدان و تەراتێنی باندو گروپی تیرۆریستی ناوخۆیی و ناوچەیی سازکردوە، بەڵام یەک ژینگەی سیاسی، سەرچاوەی ئەم دۆخەیە کە عێراقی تیادا گیرۆدە کردووە، ئەویش بەرهەمی ملهوری و جەنگخوازی ئەمریکاو غەرب و پاشانیش ناکامی لەدوبارە بنیاتنانەوەی دەوڵەتی عێراق و دەستێوردانی دەوڵەتە کۆنەپەرستەکانی ناوچەکە، لە مەیداندا نەبوونی هێزێکی کۆمۆنیست و چەپی بەکردەوەی بەهێزو جێگا متمانەی چینی کرێکارو خەڵکی زەحمەتکیش، تەنانەت نەبوونی هێزێکی عەلمانی بەکردەوەو کاریگەر و خاوەن روئیای ڕۆشن… هۆکاری بنەرەتی ئەم دۆخە نەویستراوەی کۆمەڵگای عێراقن.

هیچ لێکدانەوەیەک لەوە پوچتر نییە، سەرهەڵدانی داعش یان هێزی تری لەچەشنی ئەو، بە دیاردەیەکی نوێ دابنرێت. وە هیچ دیدێک هێندەی ئەو دیدە هەرزە نییە، کە لای وایە ئەم دۆخە بەرهەمی خراپ مامەڵەی مالیکی یان کەسێکی ترە. ئەمانە پاساوی بێپاساوی ئەم هێزو لایەن و دیدو روانیانەن، کە نائاگاهانە یان هوشیارانە، دەیانەوێ زەمینە واقعیەکانی ئەم دۆخە، بشارنەوەو هۆکاری تر بکەنە هۆکاری سەرهەڵدانی ئەم جەنگە خوێناویەی، یەخەگیری کۆمەڵگای عێراق بووە.

داگیرکاری ئەمەریکا، خۆبەستنەوەی حزب و لایەنە سیاسی قەومی و ئیسلامی و تایفیەکانی عێراق بە”عەرەب و کوردە” وە، بەسیاسەتی جەنگی و ملهوری ئەمریکاوە، لە ساڵی ١٩٩١ وە، تا ساڵی ٢٠٠٣ و خۆشخزمەتی ئەم هێزو لایەنانە بەو سیاسەتە، لە پێناوی دەستگیر بوون لە سوچێکی دەسەڵاتدا، و لەسەر حسابی وێران بوون و دارمانی ریشەیی وڵاتێک و روباری خوێنی خەڵکی بێتاواندا، سەرچاوەی سەرەکی ئەم دۆخەی دوای جەنگ و هاوکات حاسڵی دەستێوەردانی وڵاتانی ناوچەکەیە، لە پێشیانەوە ئێران، کە سەرکەوتوی سەرەکی جەنگی ئەمریکا لەدژی عێراق، بوو. دیارە هەوڵ و دەستێوەردانی تورکیا و بەشێك لەوڵاتانی عەرەبی کەنداو، چ وەکو تموحی خۆیان لە ئایندەی سیاسی عێراق و چ وەکو کاردانەوەیەک لەبەرامبەر دەسترۆشتوی ئێران لە عێراقدا، بەتایبەتیش دوای ناکامی ئەمریکا لە عێراق و پاشەکشەی هێزە سەربازیەکانی، عێراقی خستە ناو ململانێەکی ناوچەیی و دەوڵەتەکان و جەنگی بەوەکالەتی سپارد بە حزب و هێزە سیاسیەکانی ناو عێراق.

 هەموو حزب ولایەنە سیاسیەکانی ناو خانەوادەی بۆژوازی عەرەب و کورد، ئیسلامی و قەومی، بە”سونی و شیعیەوە” تێکرایان چ لایەنەکانی سەر بە قوتبی ئێران و چ لایەنەکانی سەر بە تورکیاو وڵاتانی عەرەبی کەنداو، سەرچاوەی سەرەکی هێز نیشاندانیان، پشتیوانیەک بۆ دەستخستنی جغرافیای قەڵەمرەوی دەسەڵاتدارێتیان، دروستکردن و بەدەستەوە گرتنی میلیشیای چەکداری بوو.

یەکلایکردنەوەی هەر دۆسیەیەکی سیاسی، بڕانەوە لەسەر هەر سەفقیەکی ئابوری و داهات، هەر پێ لێراکێشانێکی سەربازی، هەر قەڵەمرەیەکی ئیداری، هەر گەمەیەکی بەناو دەستوری و یاسایی، تا دەگات بە چارەسەری هەر گرفتێکی دەوری و رۆژنە، لە گۆرەپانی عێراقدا، دواجار بە بەکارهێنانی میلیشیا و خوێنرێژی، بڕاوەتەوە. خوێنرێژی لەشەقام و شوێنی کارو ژیانی خەڵکی بێ تاوان، کردەوەی تیرۆریستی بەبەرنامە بۆ دارێژروا، پێشمەرجی، یان کردەی سازان لەسەر هەر کەیسێک بووە. زوربەی هەرە زۆری ئەو باندانە سەر بە یەکێک لە میلیشیا چەکدارەکانی ئەم حزب و لایەنە سیاسیانە بوون، کە لە حکومەت و پەرلەماندا، لەدەوری مێزەکان کۆبونەتەوە. هەموو یاساو بریارێک، ئەگەر هێزی جێبەجیکردن و پیادەکردنیشی سفر بووبێت، بەبێ کوشتار و کردەی تیرۆریستی لەشەقامدا، نەیتوانیوە، بچێتە کارنامەی حکومەتە ئیسلامی و قەومیە تایفیەکەی عێراقەوە. ئەگەر باندو دەستەی چنگ بەخوێنی تر توانیبێتیان لەم کەشەدا، رمبازێن بکەن، کۆمەڵگا چاوترسێن بکەن. ژینگەکەی و زەمینەکەی پێشتر لەلایەن میلیشیاو باندی ئینسانکوژی حزب و هێزە سیاسیەکانی بەشدار لە حکومەتدا، بۆ فەراهەم کراوە.

لایەنێکی چاوەروانکراو، وەکو دەرهاویشتەی جەنگ و ملهوڕی ئەمریکا لەعێراقدا پاشەکشەکردن بوو، بە هەموو پێودانگە ئینسانی و بەرابەریخوازی و مرۆڤ دۆستیەک و زەمینەسازکردن بۆ دوبەرەکی. دوبارە سەرهەڵدانەوەی شۆفینیزمی نەتەوەیی، نەژادپەرستی، دەمارگیری دینی و مەزهەبی، ململانێی تایفی، دەرئەنجامێکی چاوەراوانکراوی جەنگ بوو. ئەمە لەحاڵیکدا عێراق بووە جبەخانەیەکی سەربازی کەم وێنە. دەستبردنی هەموو هێزو گروپە قەومی و دینی و تایفیەکانی، بۆ دروستکردنی میلیشایی ئاشکراو نهێنی و باندی هارێنی ئینسان، هێندە ئاسان کرد. کە جەنگی میلیشیاکان، ببێتە حاڵەتێکی ئاسایی و دورمەودا و دەسەڵاتی میلیشیایی داسەپاند.

ئەم دۆخە لە دەسەڵاتی میلیشیایی، لەجێگای بیانکردنەوەی دەوڵەت وحکومەتێکی سەراسەری، جغرافیای عێراقی دابەشی چەند دەسەڵاتیکی خۆجێی میلیشایی، کرد.

ئیسلامی سیاسی شیعی، بەپشتیوانی ئێران و هەژمونی لەناوچەکەدا، زۆر زوو باڵادەستی خۆیان، داسەپاند. یاساو ریسای ئیسلامی و دەسەڵاتدارێتیان بە ئەلگۆی ئێران لە ژێرسایەی قەڵەمرەوی خۆیاندا، کردە نورمی ژیان. پلەبەندی هاوڵاتیانی ژێرسایەی قەڵەمرەوی دەسەڵاتدارێتیان، کردە واقعیەتێکی تاڵ. ناسنامەی مەزهەبی شیعە، بۆ هاوڵاتی شیعە پلە یەک و سونی مەزهەب، وەکو ئینسانی پلە دووەم، دەستەبەندی کران، خرانە ژێر هەڕەشەو گوشارەوە. ناسیونالیزمی عەرەب، بەتایبەتیش باڵە میلتانتەکەی” بەعس”، کە بەهۆی جەنگی ئەمریکاوە لەدەسەڵات خرابوون، بە باڵادەستی ئێران لە عیراقداو قۆرغکردنی زوربەی دەسەڵات لەلایەن هێزەکانی ئیسلامی سیاسی شیعی، هێندەی تر خرانە ژێر گوشارو پەراوێز خستن…تاد. ناسیونالیزمی عەرەب، کە پێشتر بۆ چەندین دەهە دەسەڵاتی سیاسی عێراقیان لەبەردەستدا بوو، وە هاوکات خاوەنی پشتیوانیەکی ناوچەیی و دنیای عەرەب بوون، بەناچار و بەپێی ماهیەتی خۆشیان نەیاندەتوانی ئەم دۆخە قبوڵ بکەن بۆیە ئەمانیش هەوڵی خۆیان خستە گەر، تاهەیمەنەی ناسیونالیزمی عەرەب، لەژێر ناوی یەکپارچەیی عێراق، سەروەری نیشتمانی، عروبە، گێرانەوەی شکۆ بۆ عێراقیەکان، رزگاری عێراق لەدەست هەژمونی دەرەکی،… بگێرنەوە و بۆ ئەم مەبەستە کەوتنە چەکدارکردنی گروپی جۆرواجۆر، هەوڵدان بۆ پارێزگاریکردن لە جغرافیایی خۆیان و دابرینی جغرافیای سونەنشین بە تایبەتیش لە ناوەراستی عێراق. ئەم بەشە لە ناسیونالیزمی عەرەب، دوای دەورەیەک لە پاشەکشە، کە بەهۆی کەوتنی دەسەڵاتی بەعسەوە بەر پەیکەریان کەوتبوو، هێواش ‌‌هێواش توانیان خۆیان رێکبخەنەوە و ببنەوە بە هێزێک کە هەرەشە لە دەسەلاتی ئیسلامی شیعە بکەن و تارادەیەکی زۆریش پشتیوانی، ناوچەیی و نێودەوڵەتی بۆخۆیان مەیسەر بکەنەوە. بەڵام ئەم بەشە لە ناسیونالیزمی عەرەب، هەر نەیتوانی دەسەڵاتی خۆجێی خۆی، بە فەرمی دابسەپێنی و بیکاتە ئەمری واقیع. ئەمە بۆ رابەرانی ئەم بزوتنەوەیە لاوازیەکی گەورە بوو، بەتایبەت کە دەسەڵاتی ئیسلامی سیاسی شیعی لە خواروی عێراق و بەشێکی ناوەراستی عێراق، تا رادەیەکی زۆر، بووە ئەمری واقیع و لەسەر ئاستی عێراقی وێرانەو دابەش بووشدا، دەسەڵاتی سیاسی عێراقیش، بەناوی دەسەڵاتی هێزەکانی شیعەی سیاسییەوە، ناسرا. ناسیونالیزمی کورد، بەکەڵک وەرگرتن لە باگراوندی زوڵم و ستەمی چەندین دەهەی رژێمە یەک لەدوای یەکەکانی عیراق، بەتایبەتیش بەعس، لەدژی خەڵکی کوردستان، لەساڵی ١٩٩١، دا و بە پشتیوانی ئەمریکاو غەرب، توانی دەسەڵاتی خۆ جێی خۆی دابسەپێنێ.

دەسەڵاتی حزب و هێزەکانی ئیسلامی سیاسی شیعی، لە خوارو بەشێک لەناوەراستی عێراق، دەسەڵاتی حزب و هیزە ناسیونالییزمی کورد لە کوردستان و دەست خاڵی مانەوەی ناسیونالیزمی عەرەبی سونی و ئیسلامی سیاسی سونی، لەعێراقدا، بەتایبەتیش دوای چەندین دەهە بوونیان لەدەسەڵاتدا، نەیدەتوانی تاسەر بە ئەلگۆ کۆنەکەی بچێتە جەنگی ئەو دەسەڵاتەی جغرافیای سیاسی و ژینگە ئەوی، قۆرغ کردووە و ریگەی دەسەڵاتدارێتی لەئاستێکی بەرتەسکی خۆجیێیشدا پێنادات. مل بە کەمترین خواستە سەرەکیەکانی نادرێت، بۆیە خۆ ریكخستنەوەی ئەم ناسیونالیزمە و هەروەها دەست تێکەڵاوکردنی لەگەڵ گروپی تری ئیسلامی سیاسی سونی، بە پشیتوانی توکیاو وڵاتانی عەرەبی کەنداو، و تەنانەت پشتیوانی بەشێک لە وڵاتانی غەرب، لە دۆخی ئالۆزکاوی ناوچەکەدا، بواری ئەوەی بە ناسیونالیزمی عەرەب و ئیسلامی سیاسی سونیدا، چالاکیەکانیان چڕ تر بکەنەوە. خۆ ئامادەکردنیان ئەم جارە نەک بۆ بەیەکدادانی تیرۆریستی و کردەی ترساندن و تەقاندنەوە، بەڵکو بۆ دەستبەسەراگرتنی ناوچەکانی نفوزی خۆیان، کردە سەنتیزی ململانێ لەگەڵ دەسەڵاتی ئیسلامی سیاسی شیعی لەعیراقدا کە دەستی بەسەر هەموو جومگە سەرەکیەکانی، کۆمەڵگای عیراقدا، گرتووە و ملهورانە دەیەوێت، بۆ ئەبەد خۆی دابسەپێنی و عێراق لەسەر بنەمای ناسنامەی ئیسلامی شیعی، ببات بەڕیوە.

 داعش، رەوتێکی ئینسانکوژ و چنگ بەخوێنی ئیسلامە، پەیرەو لەخوداو  ئیسلام و قورعانە. هاوکاریکردنی لەگەڵ باڵ و لقە سیاسی و چەکداریەکانی تری ناسیونالیزمی عەرەبی سونی و ئیسلامی، هۆکارێکی بریاردەری پێشرەویەکانیەتی لە جەنگ و بەیەکدادانەکانی ئێستای عێراقدا.

داعش هەرەشەیەکی گەورەیە لەسەر ئێستاو ئایندەی عێراق و ناوچەکەو جیهان. هەڕەشەیەکی بێسنورە بۆسەر ئازادی و سەرەتاییترین مافەکانی ئینسان و ئازادی تاک و ژیان بەگشتی. لەگەڵ ئەوەدا، توانیویەتی و دەتوانێ زۆر شوێنی تری عێراق و تەنانەت کوردستان، داگیر بکات. هەروەها بێ داگیرکاریش دەتوانێ بۆ ماوەیەکی دور مەودا، هەمیشە مایەی هەرەشەیەکی گەورەی بێت بۆ سەر کۆمەڵگا. لەرێگای ئەنجامدانی کردەی تۆقاندن و سەربرین و تەقاندنەوەو…تاد، بەڵام شانسی دەسەڵاتدارێتی و مانەوەی لەدەسەڵاتدا، لاوازە. چ بەو هۆیەوە کۆمەڵگای عێراق ناتوانێ ئەمانە قبوڵ بکات و چ بەو هۆیەشەوە روبەرووە لەگەڵ هێزگەلی سیاسی تر، کە رێگەی حکومەتداری و دەسەڵاتدارێتی پێنادەن. هەروەها خۆی هێزێکی گورز وەشێنی راگوزەرە کە بەمەبەستی تر و بۆ بزوتنەوەی سیاسی تر، ئاراستەکراوە. کە ئامانجەکەی روبەروبونەوەیە لەگەڵ هەژمون و باڵادەستی ئێران لەعێراق و ناوچەکەدا. ناسیونالیزمی عەرەب، لە عێراقدا هەموو هەوڵێک دەدات تا گێرانەوەی هاوسەنگی هیز، بە پشتیوانی داعش یان رەوتی شێوە داعش، و بە پشتیوانی دەرەکی بۆخۆی بگێڕێتەوە و سنوریك بۆ پێ لێراکێشانەکانی ئیسلامی سیاسی شیعی و هەژمونی ئێران لە عێراقدا دابنیت. هەموو هەوڵی خۆی دەخاتە گەر، تا رێگە لەدابەشبوونی عێراق بگرێت، بەتایبەتیش رێگە لەوە بگرێت ناوچەیەکی شیعەنشین لەخواروی ناوەراستی عێراق دروست بێت، و هەرێـمێکی تری وەکو هەریـمی کوردستان، هەڕەشە لە یەکپارچەیی عێراق، بکات.

هێزەکانی ناسیونالیزمی عەرەبی سونە، لە بنەرەتدا دژی داعشن و هاوکاری نیوانیان لە ئێستادا، ئئتیلافێکە لەبەرامبەر بە هەژمونی ئێران و دەسەڵاتی ئیسلامی سیاسی شیعە. ئەم ئئتیلافە بناغەکەی بۆش و کاتیەو بە قازانجی ناسیونالیزمی عەربی سونە، دەشکێتەوە. مالیکی و ئیسلامی سیاسی شیعە چۆن جەنگی بەوەکالەت بۆ ئێران و بە پشتیوانی ئێران دەکەن، ئاواش داعش جەنگی بەوەکالەت بۆ تورکیا و وڵاتانی عەرەبی کەنداو ناسیونالیزمی عەرەب دەکات.

ئەم دۆخە، چۆن لە ئێستاوە هاوسەنگی هێزی گۆڕیوە، جغرافیای قەڵەمرەوی سیاسی زۆرتر دابەشکردووە، ئیسلامی سیاسی شیعی توشی پاشەکشە و تەنگەتاوی کردووە، وەگەورەترین گورزی لە مالیکیداو ناوەرۆک بۆشی و کاریکاتۆر بوونی حکومەت و پوچی سوپای، نیشاندا. دەتوانێ ئەم دۆخی دابەشکاری و ئالۆزکاوییە بۆ دەورەیەک بکاتە، واقعیەتێکی تازە، بەهاوسەنگیەکی تازەوە… وە ئەم روداوانە نیشاندا،  کە هەر رەشابەیەکی جدی دەتوانێ درۆی دەساڵەی حکومدارێتی رامباڵێ… تەنانەت ئەمە بۆکوردستانیش راستە بەڵام بە گیان  سەختیەکی زۆرترەوە، ئەویش بەوهۆیەوە کە کوردستان، لەسەقامگیریەکی رێژەیی زۆرتر بەهەرەمەندە. بەڵام تێکدانی مەحاڵ نییە…

 خاڵی هاوبەشی هەموو بزوتنەوە قەومی و تایفیەکان، بە کوردو عەرەب و سونی و شیعیەوە، لەم دۆخەی ئێستادا لەیەک خاڵدا، بەزەقی چەقی بەستووە، ئەویش ئەوەیە، کە هەموویان، نەک هەر ناسنامەی هاوڵاتیبون، لە دانیشتوان، دەسەنەوە. ناسنامەی تایفی و قەومی، دەدەن لە ناوچاوانی دانیشتوانیان. بەڵکە لە ژێر ناوی شیعی و سونی و عەرەب و کوردا، دەیانەوێ قڵشتی چینایەتی، ناو کۆمەڵگاکەی خۆیان پەردەپۆش بکەن. ئەو زوڵم و ستەمە چینایەتیە کە کەمایەتیەکی دەسەلات و سەرمایەدار، بەسەر چینی کرێکاریاندا ‌هێناوە، بشارنەوە و هەر ئەوانیش بکەنە زەخیرەی جەنگی یەکلاییکردنەوەی دەسەڵات و قورغی داهاتی کۆمەڵگا. لە ژێر ناوی عەرەب، کورد، سونی و شیعی و مەسیحی… تاد. زوربەی هەرەزۆری کۆمەڵگا، هاوچارەنوسان و بەرهەمهێنەرانی کۆمەڵگا، لێک داببڕن و بیانکەن بەگژ یەکتریداو ریزەکانیان شەق کەن، لە ژێر ناوێ ئەوەی کورد، عەرەب، شیعە، سونە، مەسیحی…لە خەتەردایە، مەترسی دەرەکی بۆ سرینەوەی ناسنامە هەیە، دەیانەوێ ناسنامەی چینی کرێکار بشارنەوە. پێیان دەڵێن بێدەنگ بن، کات، کاتی کاری زۆرترو، بەرهەمهێنانی زیاترە. داوای باشکردنی هەلومەرجی کار، کرێی زیاتر، زەمانەتی کارکردن، مەکەن، ئیمە لە مەترسیداین. لە کاتێکدا ئەوە چینی کرێکارو خەڵکی دەست تەنگە لە مەترسیدان بەدەست ئەو هاوزمان و هاو دین و هاو مەزهەب و هاو نەتەوەییە زاڵمە چاوچنۆکانەی سەرمایەوە.

‌هێرشەکانی داعش و بەیەکدادن لەگەڵ داعشدا، بۆتە مایەی کوشتار و ماڵوێرانی و ئاوارەیی و بێخانەولانەیی. بۆتە مایەی ترس و تۆقاندن، بۆتە مایەی گەورەترین مەرگەسات بۆ ملیۆنەها ئینسانی بێتاوان. لەو نێوەدا، بەجیا لە ناسیونالیزمی عەرەبی سونە کە خۆیان بەسەرکەوتوو، دەزانن. ناسیونالیزمی کوردو حزب و هێزە سیاسیەکانی و تا دەگات بە نوسەرە مۆڵەتپیدراو توێژەوە سیاسییەکانیان، بێشەرمانە، دەهۆڵی فرسەتە، بە قازانجی کوردە! دەکوتن.

ئەم روانینە، کە ئەم سیڵاوی کوشتارو ئاوارەیی و مەرگەساتە گەورەیەی خەڵکی بێتاوان، بەدەستکەوت بزانێت بۆخۆی، تەنها بەو هۆیەوە هاوزمانی خۆی نین، یان تەنها بەو هۆیەوە چەند ناوچەیەکی چۆڵكراو، ‌چەکداری بەشێک لەحزبەکانی تر شوێنی گرتونەتەوە، بەجیا لە کورتبینی و ناسیاسی بوونیان. هیچی لە درندەیی و هەوسار پچراوی داعش و هاوشیوەکانی کەم تر، نییە. هەر حزب لایەنێکی سیاسی و نوسەرو…تاد، بە بینین و بیستنی مەرگەساتی خەڵکی بێتاوان، خەندە بیگرێت و دارمانی بەشێک لە کۆمەڵگا، لەخوێن هەڵکێشانی خەڵکی بێتاوان لە ژن و مناڵ و پیرو پەکەوتەو نەخۆش، بەدەستی کۆمەڵێک هێزی دڕندەی وەک و داعش و بەعسیەکان، میلیشیاکان، بە فرسەت و سەرکەوتن، بزانێت، پێ بزانن یان نەزانن، کێبەرکێی درندەیی و هەسارپچراوی لەگەڵ داعش و هاوشێوەکانی دەکەن.

دیارە، ئەگەر حزبە سیاسیەکانی خانەوادەی بورژوازی کورد و نووسەرە مۆڵەت پێدراوەکانیان، باکیان بە فرمێسک و خوێن و ئاوارەیی و بیخانەولانەیی، خەڵکی بێتاوانی ترەوە نییە، ئاواش باکیان بە کوێرەوەری و موسیبەتەکانی خەڵکی خۆشیانەوە نییە. بۆیە ئامادەن لەسەر ئەوەی داوای نان و بەرابەری و ئازادی دەکەن و لەدژی دەسەڵاتی گەندەڵیان دێنە سەر جادە، خەڵتانی خوێنیان دەکەن و نووسەرە یاخیەکانیان، تیرۆرو دارکاری دەکەن. هەڵسوراوانی سیاسی نەیاریان، سەرکوت دەکەن. تا ئەو جێگایەی بەخەڵکی کوردستان دەگەڕیتەوە، هەمیشە هەستی ئینساندۆستی و هاوکاری و بەهاناچوونی خەڵکی لێقەوماو بوون و بەمەش جیاوازی خۆیان لەگەڵ، سیاسەت و ماهیەتی ئەم حزبانە نیشانداوە. هەر ئەو راستیەش دەشی جیاوازی بەرژەوەندیەکانی ئەم حزبانە لەگەڵ بەرژەوەندیەکانی خەڵکی کوردستان بخاتە، بەرامبەر بەیەک.

حزب و هێزەکانی ناسیونالیزمی کورد، بە درێژایی مێژووی دەستدانە کاری سیاسی و چەکداریان، بەپێی ماهیەتی خۆیان، بەردەوام پشتیان لە هێزو توانایی خەڵکی کوردستان کردووە. خەڵکیان کردۆتە زەخیرە بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانیان. لە جێگایدا هەمیشە لە چاوەروانی فرسەتەکاندا بوون، هەمیشە کەڵکیان لە بۆشایی و جەنگ و ململانێی وڵاتەکانی ناوچە، لە خۆشخزمەتی و خۆبەستنەوەیان بەوڵاتە کۆنەپەرستەکان، و سیاسەتە دژی ئینسانیەکان…تاد، وەرگرتووە. هەر کاتیكیش روبەرووی پلانی ئەم وڵاتانە یان پشتێکردنیان بووبن، خەڵکی بێتاوان و بێ چەكی خەڵکی کوردستانیان، کردۆتە قوربانی و خەڵکی بێتاوان بوون باجی هەڵەی ئەم حزبانەیان بەخوێن و ئاوارەیی و ماڵوێرانی داوە. شکستی بزوتنەوەی چەکداری پارتی لە ١٩٧٤، شکستی بزوتنەوەی کوردایەتی لە ساڵی ١٩٨٨، لەساڵی ١٩٩١ لەبەرامبەر سوپای تیكشکاوی بەعس، لە ٣١ ئاب و  ساڵی  ١٩٩٦ بەرامبەر بە یەکتری… چەند نمونەیەکی هێشتا زیندون.

هەروەها ئەم هاش و هوشی بەرگرییە لە هەرێمی کوردستان، کە حزبەکانی کوردستان، دەیانەوێ کۆمەڵگای پێ قانگ بدەن، درۆیەکی هێندە ئاشکرایە، بەڵگە هێنانەوەی زۆری ناوێت. لە ساڵی ١٩٩١ وە تا ئێستا، ئەم هیزی چەکداری حزبانە نەک نەیاتوانیوە، فیشەکێک دژ بە رژێمەکانی ناوچەکە لە ئێرانەوە بۆ عیراقی بەسەدام و بێسەدامەوە، تا دەگات بە تورکیا…، بتەقێنن، بەڵکو خۆیان پێشلەشکریان و خۆشخزمەتیان بۆ سەرکوتی “برایانی کوردیان” لە پارچەکانی تری کوردستان کردووە. هەمیشە ملیان لە تاڵە مویەک بۆ سوپای ئێران و تورکیا باریکتر بووە. وە هەر هێرشێکیش کرابێتە سەر کوردستان، ئەو هێزە میلیشیا حزبیانە، لە جیاتی بەرگری، لەپێش خەڵکی بێچەکەوە رایانکردووەو بە بیستنی( هات) یک، سەدان کیلۆ مەتریان چۆڵکردووە، کەچی ئێستا خەریکن لەژێر ناوی بەرگریکردندا، جارێکی تر دەستی خەڵکی کوردستان، ببەستن لەوەی خۆیان بیر لە بەرگری بکەنەوە.  دەیانەوێ جارێکی تر خەڵکی کوردستان بکەنەوە بە قوربانی گەمەیەکی قێزەون و کورتبینی سیاسی و بودەڵەیی توانایی سەربازی و بەرگریان…

گومان هەڵنەگرە، داعش و هاوشێوەکانی، مایەی مەترسی گەورەن بۆ سەر کۆمەڵگا و ئازادیەکان و سەرەتاییترین مافەکانی ئینسان و ژیانکردن. بۆیە دەبێ بەریان پێبگیرێت. بەڵام بەرگرتن بەم هێزانە نەلەرێگای دەستێوەردانی ئەمریکاو غەرب و ناتۆ هێنانی لەشکرو بۆمباباران، وە نە لەرێگای خستنەگەری سوپای پاسدارن و جەندرمەی تورکی، یان بەهێزی میلیشیایی حزبی،…تاد ناکرێت. بەهەر ئەندازە ئەم لایەن و هێزانە بێنە ناو بەرەی جەنگ و بەیەکدادانەکە(کە تارادەیەک هاتوون)، بەهەمان ئەندازە دۆخەکە مەترسیدارتر و خوێناوی تر دەبێت. هەروەکو دۆخی ئەفغانستانی پێشوو، وەکو لیبیا، وەکو سوریاو تەنانەت وەکو عێراقی رابردوو، کە خودی دەستێوەردان و ئامادەییان، هۆکار بوون بۆ قوڵبونەوەو درێژ بوونەوەی جەنگ و بەیەکدادانی تیرۆریستی و دابڕدابڕکردنی کۆمەڵگای عێراق و قوڵکرنەوەی برینەکانی جەستەی کۆمەڵگا.

 روبەروبونەوە لەگەڵ ئەم دۆخە و ئەرکێکی لەدواخستن نەهاتووە، ئامادەیی و روبەروبونەوەی بەنەخشە بۆ سەر ئەو مەترسیەی لەسەر کۆمەڵگای عیڕاق هەیە، دەتوانێت حزب و هێزێکی سیاسی، بچوک و بکاتە حزب و هێزێکی گەورەی کۆمەڵایەتی، و بە پێچەوانەشەوە زۆر حزب و هێزی زەبەلاح بکاتە قوربانی، بێنەخشەیی و نائامادەیی. دیارە رێگاچارەی سیاسی لە پایەترین ئاستیدا، لە پانتایی عێراقدا، پێش مەرجەکەی دەبێ کۆتایهێنان بێت بە دەسەڵات و هەژمونی ئیسلامی سیاسی شیعی و کەنارخستنی نفوزی بزوتنەوەی ناسیونالیزمی قەومی و ئیسلامی سونی… لە رێگای رێگاچارەو تەرحی شیاو بۆ بیناکردنەوەی دەوڵەتی عێراق، لەسەر بنەمای ناسنامەی هاوڵاتی بوون و پشت بەستن بە رۆڵ و نەخشی چالاکانەی خودی هاوڵاتیان لە پرۆسەی سیاسی و بەرێوەبردن و حکومەتدارێدا…

بەڵام بەر لەوەو هەر ئێستا کۆمەلگا دەرگیری هەرەشەیەکی دەم و دەست و جەنگێکی نەخوازاوە، کە بە جیا لە جەنگ و بەیەکدادانی تیرۆریستی پیشوو، داعش و بەعسیەکان بە پشتیوانی تورکیا و بەشێک لە وڵاتانی عەرەبی کەنداو و ئیسلامی سیاسی شیعی و میلیشیایەکەیان کە مالیکی بە پشتیوانی هەمەلایەنەی ئێران، دەیبات بەرێوە، لە ئاستێکی ترسناکتردا، دۆخی عێراقی خستۆتە سەر ئاستانەی بەرپاکردنی جەنگیکی تایفی و خوێناوی درێژ مەودا و راگرتنی هەریمی کوردستان لەبەردەم هەرەشەیەکی واقعی و ناوخۆیی و هەمەلایەنەی ناوچەیی… ئەم دۆخە وەڵامی خێراو کارسازی دەوێت. بێگومان وەڵامی کاریگەر و کارساز و ئینسانی، بەبزوتنەوەو هێزو حزبی نائینسانی، ناسەربەخۆ، خۆشخزمەت و کرێگرتە، بەناسنامەی تایفی و قەومی و مەزهەبییەوە، ناکرێت. ئەمانە خۆیان هۆکارن بۆ قوڵکرنەوەو دابڕدابڕکردنی زۆرتری دانیشتوان لەسەر بنەمای ئەم ناسنامانە.

ئەرکی بزوتنەوە ئینساندۆست و ئازادیخوزاو چەپ و کۆمۆنیستەکانە، قۆڵی خەباتکارانەی لێهەڵبماڵن و رێگایەکی تر و نەخشەیەکی تر و ئاسۆیەکی تر و رێگاچارەیەکی ترو  شێوە رێکخستنێکی تر و روبەروبونەوەیەکی تر، لەبەرامبەر بەم دۆخەو ئایندە ترسناکەکەیدا، بگرنە بەر.

کۆمەڵگای عێراق، چۆن بزوتنەوەی داوکەوتوو کۆنەپەرست، قەومی و تایفی و مەزهەبی، خۆشخزمەت و دژی ئینسانی تیادایەو خەریکن ئەجندای خۆیان پیادە دەکەن و بەدوای ئامانجی خۆیانەوەن. ئاواش خاوەنی بزوتنەوەی ئینسان دۆست و ئازادیخوازو سەربەخۆ و پشت بەستو بەئیرادەی خەلكی ستەم دیدە و توڕە لە ناسنامەی قەومی و دینی و تایفییە…  خۆپیشاندانەکانی خوارو ناوەراستی عێراق و کوردستان، کە بە ئیلهام وەرگرتن لەشۆرشەکانی دنیای عەرەب و زوربەی زۆری شارو شارۆچکەکانی گرتەوە، بە کۆمپانیای نەوتی بەسراشەوە، نیشانیدا کۆمەڵگای عێراق و کوردستان هەر گۆرەپانی ئەم هێزو لایەنە قەومی و دینی و مەزهەبی و تایفی و کرێگرتانە نییە، بەڵکو هێزو بزوتنەوەی دژ بەم هێزو لایانانە، واقعیەتێکی تر حاشاهەڵنەگری کۆمەڵگای عێراق و کوردستانە. ئەم بزوتنەوەو هێزانە چ لە ناوەراست و خواروی عێراق و چ لە کوردستان، بەزەبری چەک و سەرکوتی خوێناوی، پاشەکشەیان پێکرا. ئەم بزوتنەوەیە بە حزبەکانیەوە، بە هیزەکانیەوە، بەرابەرانیەوە، بە هەمان ئاسۆی رزگاریەوە، بەهاتنەوە مەیدانیان دەتوانن وەکو بزوتنەوەیەکی سەربەخۆ ببن بە هێزی ئومێد بەخش چ لەسەر ئاستی عێراق و چ کوردستاندا. ئاراستەی ترسناکی روداوەکانی ئێستا بەقازانجی بەرژەوەندیە ئینسانیەکانی خەڵکی عێراق و کوردستان بشکێنەوە. رابەرانی بزوتنەوە جەماوەریەکانی وەکو بزوتنەوەی نارەزایەتیە جەماوەریەکانی گۆرەپانی شارەکان و “مەیدانی تەحریرەکان”، رابەرانی بزوتنەوەی کرێکاری، رابەرانی بزوتنەوەی دژە دزی و گەندەڵی، رابەرانی بزوتنەوەی خوێندکاران و ژنان و توێژە بێبەشەکان، داینەمۆ و هێزێکی کاریگەرن. هەموویان بەیەکەوە دیوێکی گەورەن، دەبێ ئەو غولە، بێتە ناو ململانێ چارەنوسازە سیاسی و سەبازیەکان. ئەم ئۆردووە بەکۆبونەوەو خۆرێکخستنیان لەدەوری یەکتری و لەدەوری خواستە خێراو بناغەیەکانی کۆمەڵگای عێراق و کوردستان، دەتوانن جارێکی تر، بێنەوە مەیدان و پەیامی ئینسانی خۆیان رابگەینەوە.

دیارە روبەروبوونەوەی ئەم دۆخەی ئیستا، روبەربوونەوەیەکی هەمەلایەنەی سیاسی،جەماوەری و سەربازی و ئیعلامی و دیبلۆماسی… دەخوازێ. واتە دەبێ لەسەر ئاستی سیاسی توانایی خۆی دەربخات و ماهیەتی ئەم جەنگەی ئێستا، ئامانجی یاریچیە ناوچەییەکان، روڵی هێزو لایەنە سیاسیە، قەومی و دینی و تایفیەکان، ئامانجە دژە ئینسانیەکانیان، ریسوابکات. پێویستە بزوتنەوەی نارەزایەتی و جەماوەری و کرێکاریی، بە کۆبونەوە و مانگرتن و خۆپیشاندان و دەست پێ بکات، چ لەدژی دەسەڵاتی کرێگرتە و دژی ئازادی و چ و بۆ کردنە دەرەوەی باندە ئینسان کوژ و کۆنەپەرستەکان… وە ئەمە پێویستی بەوەیە پشتیوانی نێونەتەوەیی بۆ خۆی بەدەست بهێنێت و بۆ راکێشانی پشتیوانی بزوتنەوەی شارستانی لەدژی وەرێخستنی جەنگی تایفی و دینی و مەزهەبی و قەومی و دەستێوەردانی وڵاتانی ناوچەکە. هاوکات ئەم بزوتنەوەیە ئەمجارە دەبێ لەو شوێنانەی پێویستی بە دەستبردن بۆ چەک هەیە، دەست بۆ چەک ببات و خەڵکی چەکدار بکات، چ بۆ پاراستنی ژیان و گوزەرانی خۆیان و ماڵ و مناڵیان و چ بۆ وەدرەنانی ئەم باندو گروپە تیرۆریستەکان. عێراق و کوردستان، جبەخانەیەکی چەک و شوێنگەیەکی پر لە شارەزایانی چەکداری و فەرماندەی سەربازی و ئەمنیە، کە لەدەرەوەی سوپا و لەدەرەوەی میلیشیای وهێزی چەکداری حزب و لایەنە سیاسی و قەومی و دینی و تایفیەکانن و لەماڵەکانی خۆیان دانیشتون…ئەمە سەرمایەکی بەهێزە بۆ سازدنی گاردەکانی پاراستن بۆ پاراستنی شارو شارۆچکەکان و ناوەندکان و ئاسایشی هاوڵاتیان لەدەست ئەم ‌هیز و رەوتە تیرۆریست و ئینسان کوژانە، هەروەها پێکهێنان و ریکخستنی گاردی رزگاری، بۆ رزگارکردنی ئەو شوێن وناوچانەی گروپە میلیشیایی و تیرۆریستەکان، دەستیان بەسەردا گرتووە. بێگومان ئەم گاردو هێزانە، بەوهۆیەوە بەسەربەخۆیی و لەخودی خەڵکی گەرەک و ناوچەکانی دانیشتوان خۆیان پێک دێت، لە پێگەیەکی جەماوەری و پشتیوانیەکی بێدریغ بەهرەمەند دەبێت، کە هیچ هیزێکی میلیشیایی دەرەکی و باندێکی تیرۆریستی ناتوانێ بەئاسانی زەفەریان پێببات. هەر ئێستا خەڵکی لەچەندین ناوچەی دەوروبەری کەرکوک و چەندین شوێنی تریش بۆ پارێزگاریکردن لەخۆیان، دەستیان بۆ خۆ چەکدارکردن بردووە، بۆ خۆ پارستنیان لە داعش و باندەکانی هاوشێوەی داعش. ئەم ئەلگۆیە دەتوانرێ رێکبخرێت و پەرەی پێبدرێت و لەهەموو ناوچەو شاروشارۆچکەیەک، دەستی بۆ ببرێت. ئەمە رێگای کارسازە بۆ بەرگریکردن لەخۆ و روبەروبوونەوەی هەر هێرش و پەلامارێک. دیارە بوونی حزب و هێزێکی سیاسی کارای چەپ و کۆمۆنیست تەنانەت عەلمانی و پشت بەستوو بە هێزی رێکخراو یەکگرتوویی خەڵکی عێراق و دەستەنگی کۆمەڵگا، دەتوانێ ئەم رەوتە خێراتر بکاتەوە و هاوکات ئاسۆیەکی هەمەلایەنتر و فراوانتر بخاتە بەردەم ئایندەی سیاسی عێراق و کوردستان.

٢٥/٦/٢٠١٤

عەبدوڵا مەحمود

abdulla.mahmud@gmail.com

www.abdullamahmud.com

 بیستنی هەڵگریسانی جەنگێک، تسۆنامیەکی سروشتی لەچەشنی (گرگان، لافاو وشکە ساڵی و رەشەبا)، تا دەگات بە روداوەکانی هاتوچۆ… ئینسان توشی راچەنین، دەکات. هەواڵی کردەوە نائینسانیەکانی ڕژیمە دیکتاتۆرو چنگ بەخوێنەکان و گروپە تیرۆریستیەکان، دژ بەهاوڵاتیان، ئینسان تەکان دەدات. هەواڵی مەرگی برسیەکان، هەڵاواردنە رەگەزییەکان، زوڵمی قەومی، دڵی ئینسانی هوشیار دەگوشێت. بە بیرهاتنەوەی قوربانیانی جەنگی دەسەڵاتی ناوخۆیی، سوێی کارەساتی هەڵەبجە و ناوچە ژەهر رێژکراوەکانی تر، ئەنفال، برینی کەس و کارو ئازیزانی پەتی سێدارەو و قوربانیانی ژێر شکنجە هەتوان نەکراو، جێگای نەفرەتی کۆمەڵگاو بزوتنەوەی شارستانی سەردەمن… کەچی قوربانیانی ئاپارتایدی جنسی، کە قوربانیانی زۆر لەهی جەنگە ناوخۆیی و سروشتیەکان، لە قوربانیانی هەڵەبجە، لە قوربانیانی جەنگەکان، زۆرترن، کەچی هێشتا کۆمەڵگا وەکو پێویست پێی هەستیار نییە، وەکو جەنگێکی شەرمئاوەرو نابەرابەر دانی پیانانەنراوە.

بیرخستنەوەی ماوەی ساڵ و مانگ و کاتی جەنگە جیهانی و ناوچەیی و ناوخۆیی و وڵاتیەکان و ئاماری کەم ئەندام و کوژراوانی، ئینسان سەراسیمە دەکات، کەچی جەنگی نەبڕاوەی دەسەڵاتی سیاسی و یاسایی، پیاوسالاری، مەزهەبی و دینی و قەومی، جەنگی قورعان و حەدیس و ئیسلام و کەلتوری دارزیو دەستەو تاقمەکانیان لەدژی ئینسانی بوونی ژن، بۆ ساتێک چییە هەدا نادات، بەڵام جێگای تەئەسوفە، کۆمەڵگا دان بە بوونی ئەو جەنگە رانەگەیەنراوە، بەڵام واقعییەدا، دانانێت… ئاماری کوشتنەکان، لە کوشتنی عیشقەوە بۆ کوشتنی جەستەیی، ئاماری توندوتیژیەکان لە توندوتیژی سیکسیەوە بۆ توندوتیژی  دەرونی و  فیزیکی و تا دەگات بە” خەتەنە” بڕینی جەستەی هەستەوەری سیکسی ژن، ئاماری جەستە بێئەژماری هەڵقرچاو، کە ناچار بەخۆسوتاندن کراون، تالە دۆزەخی ناو خێزان و کۆمەڵگا، خویان رزگار بکەن، زۆر کەمترن لە ئامارو تۆمارە واقعیەکان و ئەو دیو پەردەکان.

دەنگی نەبیستراوی ژنانی ئەودیو دیوارەکان و ناو چوار دیوای ماڵ، کە بەدەست کاری ناوماڵ و مناڵداری، کە بەدەست تورەیی و سوکایەتی پێکرنەوە، تا دەگات بە زۆری سێکسی و لێدانەوە… دەناڵێنن و نە دەتوانن و نە بواریان پێدەدرێت بەیانی ناخی بریندار و دڵشکاویان بکەن، زۆر زیاترە لەو ئامارانەی رادەگەیەنرێن…

 ‌کۆمەڵگا هێشتا پڕ نەفرەتە بەرامبەر بە کارەساتی هەڵەبجە و سەرجەم دڕندەییەکانی بەعس. هێشتا نەفرەت لەجەنگی دەسەڵاتی ناوخۆیی پارتی و یەکێتی و… درێژەی هەیە، هێشتا کۆمەڵگا وێڵی چارەنووسی بێسەرو شوێنەکانی جەنگە. هێشتا کۆمەڵگا خوازیاری بە دادگا کێشانی تۆمەتبارانی جەنگی ناوخۆ، تۆمەتباران و کرێگرتەکانی بەعسی روخاو، تۆمەتبارانی ١٧ شوبات و رۆژانی دواترە… کەچی هێشتا کۆمەڵگا بەرامبەر تۆمەتبارانی ستەمکار لەسەر ژن، لەسەر ئازاردان و خەتەنەکردنی ژنان، لەسەر تیرۆرکردنیان، لەسەر خوڵقاندنی کەشی نائینسانی و نەداری و پەنابردنیان بۆ لەشفرۆشی، لەسەر سازکردنی ژینگەی خۆکوژی ژنان بۆ ئەوەی جەستەی خۆیان، گڕ بدەن… وە لەبەرامبەر تۆمەتبارانێک کە ژن وەکو ئینسانی پلە دوو، ئینسانی کۆیلە و  بێماف تەماشا دەکەن و هەموو هەست و بوونی ژن وەکو کاڵاو خاوەندارێتی تایبەتی خۆیان لەقەڵەم دەدەن… هەستیار نییە. ئەمە لە کاتێکدایە تۆمەتبارانی  ژن  ئازاردەر و بێمافیەکانی ژنان و کوشتاری ژنان… ئاشکران و دەشێ لەناو خێزانەوە، لە ناوبەرگریکەرانی کەلتوری داوکەوتوانەی کۆمەڵگاوە، لە پاریزەرانی یاساکانی سەرچاوەگرتوو لە شەریعەت “قورعان و حەدیس” وە، لە لایەنگرانی پەروەردەی کۆنەپەرستانەوە.. تا دەگات بەو ئاخوندانەی زیاتر لە هەزاران مزگەوتەوە، بانگەشەی بێمافی ژنان و کوشتاریان لە ژێر ناوی شەرەفپارێزیدا، وێنا دەکەن… بدۆزێنەوەو دادگا سزای جەنگی نەبراوەی دژە ژنیان، بدات…

هۆکاری ئەم جینۆسایدە هەموو رۆژەیەی، ژنان، لەکوردستان بە پلەی یەکەم دەسەڵاتی سیاسییە، ئەو دەسەڵاتەی دەستی بە دینەوە گرتووە، سەرچاوەی یاساکانی لە دێنەوە، دارشتوە. دینی تێکەڵی دەوڵەت و سیاسەت و یاساو خوێندن و پەروەردە، کردووە. شانازی دەکات بەوەی کە لەزیاتر لە ٢٨٠٠ مزگەوتەوە، وتاربێژی دەکرێت، و لە سێ ساڵی رابردوودا، ٥٠٠ مزگەوتیان دروست کردوەو ئەمەش بە خۆشگوزەرانی دەرخواردی کۆمەڵگا دەدەن، وە شانازی دەکەن کە سەرچاوەی یاساکان و تەنانەت دەستوری پێشنیاری کوردستانیش، بنەما سەرەکیەکەی دینی ئیسلامە، هەر ئەوەشە دۆزەخی واقعی لە دنیای زیندوی ئیستادا بۆ ژنان داخستووە. ئەو دەسەڵاتەی رێگەی داوە حزبی سیاسی لەسەر بنەمای ناسنامەی دینی، دروستبکرێن و لەداهاتی خەڵکی کوردستانیش، کلور کلور دەکەن بە گەرویاندا و لەولاشەوە وەزارەتی ئەوقاف و دەیان هەزار بەلاشخۆریان بەناوی مەلاو “زانایانی ئاینی” قوتکردۆتەوە.

هەستیار کردنی کۆمەڵگا و راچەنینی بەرامبەر بەو دۆخە، پێویستی بە جەنگێكی فراوانی کۆمەڵایەتی بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان هەیە لە دژی دەسەڵاتی سیاسی، کە دەستی دین و نەریتە کۆنەکانی بە تەواوی تێکەڵی سیستەمی سیاسی و ئیداری و یاسایی و پەروەردەیی و کەلتوری کۆمەڵگا کردووە. یەکسانی یاسایی ماف و ئازادییە و فەردی و مەدەنیەکانی ژنان لەگەڵ پیاوان، بەبێ هەڵمەت و پەلامارێکی هەمەلایەنە بۆ سەر دەسەڵات و دین و نەریتە کۆنەکان و جیاکردنەوەیان لە سیستەمی سیاسی، مەیسەر نابێت. بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان و ئازادیخوازی لە کۆمەڵگای کوردستاندا، دەبێ بە شێوەی جۆراو جۆر و گرتنەبەری بواری هەڵسورانی فراوان و جەماوەری و مەیدانی، جەنگی خۆی لەدژی هەموو ئەو یاساو رێساو نەریتانە رابگەیەنێ و بۆی تێبکۆشێت کە رێگەی یەکسانی یاسایی نێوان ژن و پیاوانی بەستووە. خەبات بۆ یەکسانی تەواوی ژنان و پیاوان  لەهەموو مافە فەردی و مەدەنیەکان و دابینکردنی یەکسانی بۆ بەشداریان لە ژیانی سیاسی و لە مەیدانی ئابوری و کاری پیشەییدا، تا ئازادی عیشق و مافی پێکەوە ژیانی هاوبەش و مافی جیابونەوە، مافی یەکسان لە خێزاندا لە پەیوەند بەکاروباری ناوماڵ و سەرپەرشتی مناڵەوە…تاد. وە ناچارکردنی دەسەڵات بۆ دانانی سزای قورس بۆ هەر جۆرە ئازاردان و ترساندن و سوکایەتی پێکردن و ئازادی زەوتکردن و هەرچەشنە توندوتیژیەک کە لەدژی ژنان و کچان دەکرێت…تاد. ئەمانە ئەو مافە سەرەتایانەن کە دەتوانێت شکۆی بەرزی ژن تا رادەیەک بگێڕێتەوە سنورێک بۆ زەبری بەردەوامی پیاوسالاری لەسەر ژنان دابنێت و ئەو خوێن بەربونەی کۆمەڵگا رابگرێت. مانفێستی هەشتی مارس، دەبێ بەیانی نا وتن بێت، لە دژی سوکایەتی پێکردن، توندوتیژی جەستەیی و دەرونی، جوداسازی جنسی و بەسزاگەیاندنی تۆمەتبارانی ژن ئازاردەرو ژن کوژ…

 سەرەتای مارسی ٢٠١٣

عەبدوڵا مەحمود

abdulla.mahmud@gmail.com

هیچ چەمکێك بە ئەندازەی چەمکی ئادابی گشتی یان پیرۆزیەکان، ئادابی گشتی و پیرۆزیەکانی کۆمەڵگای کوردستانی پێشێل نەکردووە و نەیکردۆتە نیشانە. بە درێژایی ماوەی دەسەڵاتی بزوتنەوەی کوردایەتی (پارتی و یەکێتی)، بەردەوام و بێپسانەوە، هێرشێکی توند و هەمەلایەنە بۆ سەر ئازادی، پێشکەوتنخوازی، یاساو رێسای شارستانی، مافەکانی تاک، مافە مەدەنیەکان، مافەکانی ژنان و مناڵان، مافی توێژینەوە و بەدواداچونی زانستی، تا دەگات بە هێرش بۆ سەر نووسەران، لە شاعیرەوە بۆ هونەرمەندو شانۆکار، بۆسەر چەپ و کۆمۆنیستەکان، بۆ سەر سیماجوانەکانی ژیاری، بۆ سەر داهێنان، بەردەوام بووە. هەموو ئەو هێرش و هەرەشە و فتواو ناوزراندن و دەستوەشاندن و تەنانەت دەستبردن بۆ تیرۆر و تەقاندنەوە…تاد، پاساوەکەی بە بەزاندنی پیرۆزیەکان، بە تێکدانی ئادابی گشتی، دەستی بۆ براوە. ژینگەی بۆ سازدراوە. رەخنەگرتن، توێژینەوە لە ئیسلام و پەیامبەرانی و قەڵەمرەویی دەسەڵاتدریێتی مێژوویان، رەخنە گرتن لە قورعان و دەقە ئیسلامیەکان، هۆنراوەیەکی بێ ئیشتیا لای ئیسلامیەکان، داهێنانێکی زانستی، پەیکەرێکی خۆشەویستی یان ئیرۆتیک، پەیامێکی ئەوینداری، تەنانەت نوکتەیەکی وروژێنەر، سیمایەکی سێکسی، تا دەگات بە ساڵۆنەکانی جوانکاری، دوکانەکانی مەیفرۆشی، سەیرانگا ئارامەکانی پشودان و دارە رەنگینەکانی، بەرێوەچونی ئاهەنگێکی تایبەتی…تاد، کەوتونەتە بەردەم غەزەبی گروپێکی نامۆ بە ئادابی گشتی و پیرۆزیەکانی ئینسان. کە ئیسلامیەکان و کۆنەپەرستانن و دیارە دەسەڵاتی سیاسیش لە پشتیان بووە.

ئادابی گشتی، یانی شێوە ژیان و هەڵسوکەوت و رێساو پێودانگە تاک و گشتیەکان. یانی مامەڵەو شێواز و چۆنیەتی پەیوەندیە کۆمەڵایەتی و ژیاریەکانی ناو کۆمەڵگا. وە پیرۆزیەکانی کۆمەڵگا یانی ڕیزگرتن لە ئازادی و مافی تاک و شارستانیەکان، یانی ئازادی و مافەکانی ژنان، پارێزراوبوونی مافەکانی مناڵان و لاوان، مافی سەربەخۆیی تاک و ئیرادەو شکۆ، یانی ئازادی بیروباوەر و بەیان و بڵاوکرنەوە و چاپەمەنی، قەدەغەکردنی سانسۆر و چاوسورکرنەوە و فتواو هەڕەشە، یانی باڵکێشانی یەکسانی یاساو رێسای ئینسانی بۆ هەموان بێگوێدانە ناسنامەی دینی و قەومی و نەژادی و تایفی و دەماگیرانەو جیاوازی خوڵقێن. یانی ئازادی دینداری و بێدینی، یانی یاساغ بوونی پشکنینی بیروباوەر، یانی پارێزراوبوونی ژیانی تایبەتی ئینسان، یانی ئازادی رەخنەگرتن و بیرکردنەوەو بەدواداچوون و توێژێنەوە لەهەموو بیروباوەرێک و لەهەموو زەمینە سیاسی و کەلتوری و ئەخلاقی و فەرهەنگی و ئایدۆلۆژیی و مێژوویی و ئەدەبی. یانی ئازادی گەران بەدوای راستی و دروستی هەموو بوارە سیاسی و کۆمەڵایەتی و مێژوویەکان و رەخنەلێگرتن و توێژینەوەیان. یانی مافی ئازادانەی دەست راگەیشتن بەهەموو پێشکەوتنە زانستی و ژیاریەکانی کۆمەڵگای مرۆیی تاد.

دەسەڵاتی سیاسی ناسیونالیزم و ئۆپۆزیسێۆنی هاوشێوەی خۆی بە نوسەرە نانخۆر بە نرخێ رۆژەکانیانەوە، تایبەتی تریش رەوتگەلی ئیسلامی لە هێرش بۆسەر ئەم پیرۆزیانەو ئادابی گشتی خەڵکی کوردستان دەست ناپارێزن و لەهەر کات و لەهەر زەمینەیەکدا و بە ئەندازەی ئاستی تواناییان، هێرش دەکەنە سەر ویست و خواست و ئارەزوە ئینسانی و ئازادەکانی خەڵکی کوردستان. ئەم گروپە ئیسلامیانە دەستدرێژی دەکەنە سەر سەرەتایترین ویستی تاک و گشتی ئازادانەی هاوڵاتیان کە نامۆ بێت بە دەقەکانی ئیسلام.

نیگەرانی ئیسلامیەکان ئەوە نییە کە خەڵکی کوردستان ئادابی گشتی یان پیرۆزیەکان ناپارێزن!! نیگەرانیان ئەوەیە خەڵکی کوردستان، شارستانین و ئادابی گشتی کۆمەڵگایان بە جۆرێک سازداوە و پیرۆزیەکانیان بە شێوازیک لە ژیانیاندا نەخشاندووە، کە پێچەوانەی شەرع و یاساو ریسا ئیسلامیەکانە. پەیرەوەی لە یاساو ریسا و پێودانگی ئیسلام، ناکەن.

ئیسلام بوونی خەڵکی کوردستان کە دەسەڵات و ئیسلامیەکان و نوسەرو میدیای مۆڵەتپێدراو، بانگەشەی دەکەن. هەر بە ئەندازەی مەسیحیەت لە ئەوروپا برەوی هەیە. مەسیحی بوونی کۆمەڵگا ئەوروپیەکان و چەندە راستی تێدایە، ئیسلامی بوونی کۆمەڵگای کوردستانیش بەهەمان شێوە. چۆن کۆمەڵگاکانی رۆژئاوا،  رێوشوێنەکانی مەسیحیەت پیادە ناکەن، ئاواش لە کۆمەڵگای کوردستاندا رێورەسمە ئیسلامیەکان و پێودانگەکانی، رەچاو ناکرێن. زوربەی هەرە زۆری هاوڵاتیانی کوردستان تینوی ئازادی و کەلتوری مۆدێرنن. وێڵی دەستراگەیشتن بە دەستکەوتە زانستی و پێشکەوتنەکانی کۆمەڵگای مرۆڤایەتین. گۆرانی و مۆسیقا، شیعرو داهێنان، شانۆ و ئەدەبیات و سینەما، پێشکەوتنەکانی بواری تەکنەلۆجیاو پەیوەندیەکان، ژیانی شاری و شارنشینی، رەوشتی ژیانی سەردەمی،… تاد، هەزاران بەرابەری پێوانگە ئیسلامی و کۆنەپارێزەکان، بۆنەتە پێودانگ و شێوازی ژیاری کۆمەڵگا.

دیارە کۆمەڵگای کوردستان وەکو هەموو کۆمەڵگاکانی سەر ئەم گۆی زەویە، دینی ئیسلام و میراتە میژوویەکەی وستەمکاریەکەی، کاریگەری و گوشاری بەسەر کۆمەڵێک لە خەڵکەوە هەیە و هەڵسوکەوتیان لەژێر ئەو میراتە ئیسلامیە دایە، بەڵام کۆمەڵگایەکی ئیسلامی نییەو ئیسلامی سیاسی و دەسەڵاتی ئیسلامی قبوڵ ناکات. هەر ئەمەشە نیگەرانی رەوتگەلی ئیسلامی لەکوردستاندا. خەڵکی کوردستان سەرپۆشی ئیسلامی” حجاب” بە کەلتوری خۆی نازانیت. چەند ژنە بۆیان جێگای نەفرەتە. گەورە بەبچوک و شیربایی لە ئاستیکی زۆر کەمدا، ماوە. تێکەڵاوی و جۆری پەیوەندیەکانی نێوان خەڵکی تا دەگات بە شێوازی پۆشینی جل و بەرگ و هەڵسوکەوتی رۆژانە، سەیران و سەفاو سەفەر و ژیانی ئاساییان، بۆنەو ئاهەنگەکانیان، پێچەوانەی حوکم و دەقەکانی ئیسلامە. زوربەی هەرە زۆری ریساو حوکمە دینیەکان، کاریان پێناکرێت.  ئیسلامی سیاسی و خێلی خۆشخزمەتیان لە ناو نوسەران و حزبەکاندا، هەراسی دەستی ئەم دۆخەن.

ساڵانی ٩٠ ی سەدەی پێشوو، ئیسلامیەکان لەجەرگی دۆخێکی ناهەمواری ئابوری و جەنگی ناوخۆیی و دوو ئیدارەیدا… دەستیان دایە زنجیرەیەک کردەوەی، وەک تێزاب پژێنی ژنانی مۆدێل پۆش، تەقاندنەوەی ساڵۆنەکانی ئارایشی، سوتاندنی چەند کتێبخانەیەک، تەقاندنەوەی دوکانەکانی مەیفرۆشی، کۆکرنەوەی ئەو کتێبانەی بەدڵیان نەبوو، تا فتوا دەرکرن و دەستبردن بۆ تیرۆر… تاد. کۆمەڵگای کوردستان و وەکو ئادابێکی گشتی دژی ئەم رەفتار و پەیامە ترسناکە وەستانەوە، ئەمە وای کرد ئیسلامیەکان پاشەکشە بکەن و بچنەوە قاوغەکەی خۆیان. ئێستاش دەیانەوێ لە دڵی دۆخێکی تردا، لە دۆخی ڕیکەوتنی ستراتیجی نافەرمیان لەگەڵ حزبی بزوتنەوەی گۆران و بەرگری هاوبەشیان لە(سەوابیتی دینی) جارێکی تر پەیام و کاروکردەوەی خۆیان بەرامبەر بە مەدەنیەتی کۆمەڵگای کوردستان، نیشان بدەنەوەو لەم کەشە نوێیەدا، توانایەکانی خۆیان و کەشی ترس و تۆقاندن زاڵ و نیشان بدەن. تێکدانی گڵکۆی شێرکۆ بێکەس و سوتاندنی پەیکەری خۆشەویستی و وشککردنی ژمارەیەک لەدارەکانی پارکی ئازادی، دەستوەردانی مەلاو ئیسلامیەکان لەزوربەی لایەنەکانی ژیانی کۆمەڵایەتی خەڵکی کوردستاندا، درێژەی هەمان شەپۆڵی ئیسلامیەکانە لەرابردوودا، بۆسەر کۆمەڵگا لە دۆخی تازەدا. پێویستە ئەم شەپۆڵە قێزەون و ترسناکە، بە چاککردنەوەی باشتری گلكۆی شێرکۆ بێکەسی شاعیر و دانانەوەی جوانتری پەیکەری خۆشەویستی لە شوێنەکەی خۆی، ببێتە سەرەتای وەڵامدانەوەیەکی گشتی و هەمەلایەنە، بە پەیام و کردەوەی ئیسلامیەکان و بەرگرتن پێیان. بەم کارەش پیرۆزیەکانی و ئادابی جوانی گشتی کۆمەڵگا، لەدەست ئیسلامیەکان، دەپارێزرێت.

 لە کۆتایدا دەبێ پێداگری لەو راستیە بکەمەوە، کە نە کۆمەڵگای کوردستان، ئیسلامیەو نە ئادابی گشتیشی ئیسلامە. درۆی گەورە ئەوەیە دەسەڵات و ئۆپۆزیسیۆنە قەومیەکەی، بە عەلمانی و کۆمەڵگای کوردستانیش بە کۆمەڵگایەکی ئیسلامی، پێناسە بکرێت.

کۆتایی ئۆکتۆبەری ٢٠١٣

 عەبدوڵا مەحمود

abdulla.mahmud@gmail.com

کەم نین ئەو حزب و لایەنە سیاسیانەی خۆیان بە عەلمانی دەزانن. کەم نین ئەو ڕیکخراوە جەماوەری و پیشەیی و رێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی! کە خۆیان بە عەلمانی دەزانن. کەم نین ئەو رۆژنامەو رۆژنامەنوس و هونەرمەندو ئەدیب و لێکۆڵەرەوەو شاعیر و نوسەر و توێژەرەوانی فەلسەفی… کەخۆیان بەعەلمانی دەزانن. کەم نین ئەو ڕیکخراوە ژنان و ئافرەتانەی خۆیان بەعەلمانی دەزانن. کەم نین ئەو کەسایەتی و هەڵسوڕاوە سیاسی و جەماوەریانەی بانگەشەی سەربەخۆی دەکەن و خۆیان بەعەلمانی دەزانن. کەم نین مامۆستایانی زانکۆ و قوتابخانەکان کە خۆیان بەعەلمانی دەزانن. کەم نین ئەو پارێزەرو دادوەرانەی خۆیان بە عەلمانی دەزانن…. واتە ریزو ئۆردیەکی زۆر هەیە کە خۆیان بەعەلمانی دەزانن و بانگەشەی دنیایی بوون و بانگەشەی جیای دین لە دەوڵەت. بانگەشەی چەمکی هاوڵاتی بوون. بانگەشەی سەروەری یاساو بەرابەری یاسایی و پشتگیری لە یاسای مۆدێرن، پێداگری لەسەر ئازادی دینداری و بێدینی، ئازادی کاری رۆژنامەگەری، یەکسانی یاسایی ژنان و پیاوان، ئازادییە فەردی و مەدەنیەکان …تاد، دەکەن.

پرسیار ئەوەیە ئەم ئۆردووە لە بەرامبەر بە پرۆژەی پێشنیاری دەستوری هەرێمی کوردستاندا، بۆ بێدەنگن؟ یان بۆچی لە بروابوونیان بە عەلمانیەتەوە لەبەرامبەر بەو پرۆژەیەدا هیچ ناڵێن؟ بۆچی لەبەرامبەر بە مادەی شەشی دەستور  کە دەڵێت” …بنەماکانی شەریعەتی ئیسلام سەرچاوەیەکی سەرەکی یاسا دانان ” وە بیدەنگن لە بەرامبەر بەو بەندەی کە دەڵێت ” نابێ یاسایەک دابنرێت ناکۆک بێت لەگەڵ حوکمە نەگۆرەکانی ئیسلام…” بۆچی لەبەرامبەر بە برگەیەدا کە دەڵێت” هەموو کەس مافی ئازادی دەربرێنی هەیەو پیویستە ئازادی ڕۆژنامەنووسی و هۆیەکانی ڕادەربڕین و راگەیاندن و فرەلایەنیان مسۆگەر بکرێ، بەڵام ئەمە توانج و تەشەر ودەستدرێژی بۆسەر مافی خەڵکی دیکەو سوکایەتی بە پیرۆزییە ئایینیەکان و هاندان بۆ توندوتیژی و برەوپێدانی رق و کینە لەنێو پێکهاتەکانی گەلی کوردستان-عێراقدا ناگرێتەوە”…

ئەم چەند بڕگەو بەندەی دەستور، پایە سەرەکیەکانی دەستور و رەگەی ئەو بەڵگەنامەیەیە کە پێی دەوترێت دەستوری هەرێم. وە ئەمانە نەک هەر ناکۆکن بە عەلمانیەت و دیموکراتی! بەڵکە تەواو دژی ئازادی و مافی فەرد و مافی هاوڵاتیبوون و مافی کەسایەتی ژن و یاسای مۆدێرن و کاری رۆژنامەگەری ئازادو پرسی رەخنەگرتن لە زۆر لایەنی سیاسی و کۆمەڵایەتی و یاسایی و کەلتورین …

هەموو ئەو ریزە بەرینە لە عەلمانیەکانی کوردستان باش دەزانن، هێرش بۆسەر کاری رۆژنامەنوسی و رۆژنامەگەری بە پلەی یەکەم لە ژێر ناوی سوکایەتی بە پیرۆزیەکان، لە ژێر ناوی رێزنەگرتن لە ئادابی گشتی، لە ژێر ناوی تەشیر و سوکایەتیکردن، بەرێوەدەبرێن. سوکایەتی و توندوتیژی و بێمافی بەرامبەر بەژنان تا کوشتینیان و ناچار بە خۆکوژیان… لە ژێر ناوی شەرەفدا، پشتی بە یاسای سەرچاوەگرتوو لە ئیسلام بەستوەو و کوشتنی ژن بە کەشتنی عەمد” ئەنقەست” تەماشا ناکرێت و وەکو تاوانی کوشتنیکی ئاسایی مامەڵەی لەگەڵ ناکرێت. بە واتایەکی تر بێمافی و سوکایەتی و توندوتیژی و قەسابی ژنان یاسا لەپشتیەتی و بەرگری لێدەکات. یاسا لە پشت زیندانی و هێرش کردنە بۆ سەر رۆژنامەنوسان و کاری رۆژنامەگەری، بۆسەر شاعیر و ئەدیب و نوسەر و لیکۆڵەرو رەخنەگرو… لە ژێر ناوی بەرگری لە ئادابی گشتی و پیرۆزیەکان. هەموو ئەو ڕیزە لە عەلمانیەکانی کوردستانیش دەزانن کە ئەوەی دەستورێک دەکاتە دەستورێکی داوکەوتوانەو دیکتاتۆر و دژ بە مافی هاوڵاتیان، ئەو دەستورانەن کە پشتیان بە ناسنامەی قەومی و حاشاکردن لە ناسنامەی هاوڵاتی بوون بەستووە. پشتیان بە یاساکانی ئیسلام و مەزهەبێکی دیاریکراو، بەستووە. کەواتە ئەوەی دەستور بە پلەی یەکەم دەکاتە بەڵگەنامەیەک و سەرچاوەیەکی سەرەکی یاساکان، ناوەرۆکی دەستور و پایەسەرەکیەکانی دەستورە.

دەستوری پێشنیاری هەرێمی کوردستان، کە ئێستا بۆتە سەنتیزی ململانێی نێوان دەسەڵات و ئۆپۆزیسێۆن، ململانێکەیان لەسەر کۆنەپەرست بوون و دواکەوتویی دەستورەکە نییە، لەسەر ئەوە نییە ئەم دەستورە بەیاسا ئازادییەکان و ئازادی و بەیان و بڵاوکردنەوە و رۆژنامەگەری و چاپەمەنی لە ژیر ناوی تەشیرو سوکایەتی بە پیرۆزیەکان!… سنوردارو قەدەغە دەکات. ململانیەکەیان لەسەر ئەوە نییە ئەم دەستورە مافی فەردی و مەدەنی ئینسانەکان بەیاسا لە ژێر ناوی” ناکۆک بووبن بە حوکمەنە گۆرەکانی ئیسلام” ژێر پێدەخات. ململانێکەیان لەسەر ئەوە نییە، کە مافی ژنان و کوشتنیان بە پشتیوانی یاسایی، کە ئامارەکانی چەند بەرابەری جەنگی ناوخۆیی دەسەڵات، کیمیابارانکردنی هەڵەبجەیە… بەر پێبگریت. بەڵکە هەردوو لا دەسەڵات و ئۆپۆزیسێۆن و خێڵی بەرینی نوسەرە بێئیرادەکراوەکانیان، بەرگری لەو دەستورە دەکەن. بانگەشەو پێداگریشیان بۆ گێرنەوەی دەستور و هەموارکردنەوەی بۆ هەموارکردنەوەی پایە سەرەکیەکانی دەستورەکە و ناوەرؤکە دژی ئینسانی و بێمافیە یاسایەکانی سەرچاوەگرتوو لە ئیسلام نیییە. بەوەش نیشانی دەدەن کێشەی ئەوان مافی هاوڵاتی بوون، مافی فەرد و مافە مەدەنیەکانی ئینسان، مافی ژنان، ئازادی بەیان و بیرورا و کاری رۆژنامەگەریی نییە، بەڵکە ململانێی ئەوان لەسەر جۆری دەسەڵاتدارێتی بەسەر کۆمەڵگادایە، کە ئایا بە شێوەی پەرلەمانی یان سەرۆکایەتی دەتوانن، ئەم کەشە دژە ئینسانییە، بەسەر کۆمەڵگای کوردستاندا، دابسەپێینن. سیستەمی سیاسی سەرۆکایەتی بێت یان پەرلەمانی، سەرۆکی هەرێم لە پەرلەمان پەنجە مۆری بۆ بکرێت یان راستەوخۆ هەڵبژێردرێت. هیچ لەو راستیە ناگۆرێت کە دەبێتە پارێزەرو جێبەجێکەری ناوڕۆکی کۆنەپەرستانەی ئەو دەستورە دژە ئازادی و دژە مافی هاوڵاتی و بوون و دژی مافی تاک و دژە ژنە و دژە کاری رۆژنامەگەرییە، وە لەیەک وشەدا دژی کۆمەڵگا.

چەپ و عەلمانیەکانی کوردستان، پێویستە لە بەرەیەکی سەربەخۆی فراواندا، بەدژی ئەم دەستورەو گەمەی نێوان دەسەڵات و ئۆپۆزیسێۆندا، بێنە مەیدان و رێگە نەدەن، ئەم دەستورە ببێتە چوارچێوەیەک بۆ لەقاڵبدانی ئازادییەکان و مافی هاوڵاتی وبوون و پێویستە بە پرۆژەی پێشکەوتنخوازانەی خۆیانەوە، هەم دەستوری پیشنیاری و ئەو کایەی نێوان دەسەڵات و ئۆپۆزیسێۆن، تور بدەن. ئەو ململانێیەی ئێستا لە ژێر ناوی دەستوردا، لە ئارادایە، بە جیا لە جەنگی راگەیاندنی هەڵبژاردنەکان، جەنگی واقعی دەسەڵاتدارێتییە، بەسەر ویستی ئازادی و ئازادیخوازی مافی ئینسانی، ئینسانەکان لە کۆمەڵگای کوردستاندا. ئەم دەستورە و پایەکانی چاکسازی و هەموارکردنەوە هەڵناگرێت و پێویستە بە تەواوەتی وەلا بنرێت.

عەبدوڵا مەحمود

abdulla.mahmud@gmail.com

ئەم دوایانە خولێکی تر لەکۆبونەوەی نێوان دەسەڵات و ئۆپۆزیسیۆن، دەستی پێکردۆتەوە.

دوای سەردانی بێمەرجی هەرسێ بەرپرسی یەکەمی گۆڕان و یەکگرتو و کۆمەڵ، بۆلای سەرۆکی پارتی، نوێنەرانی پارتی و یەکێتی سەردانی هەر سێ لایەنی ئۆپۆزیسیۆنیان کرد و بڕیاریش وایە کۆبونەوەی تری بەدوادا بێت. پرسیار ئەوەیە چۆنە سەرانی هێزەکانی ئۆپۆزیسیۆن ئەمجارە بێ مەرج سەردانی بارزانیان کرد؟ بۆچی لەم کاتەدا کۆبونەوەکان وا بەخێرایی بەڕێوە دەچن؟ پرسی بناغەیی و پێداوسیتیەکانی کۆبونەوەکان کامانەن؟

یەکێک لە دیارترین گەمەی سیاسی سەرساحەی سیاسی کوردستان، کۆبونەوەی نێوان دەسەڵات و ئۆپۆزیسیۆنە. گەمەی نێوان پرسی نیشتمانی و نەتەوەیی و بوونی هەرەشەی دەرەکی و پێداویستی یەککریزیە کە دەسەڵات بانگەشەی بۆ دەکات، لەگەڵ چاکسازی ناوخۆیی و رێکخستنی ناو ماڵی کوردی، کە ئۆپۆزیسیۆن بەدەستیەوە گرتووە.

کاتێک بە چاوێكی کراوەوە تەماشای بانگەشەی دەسەڵات و ئۆپۆزیسیۆن دەکەین، بەسادەیی فریوکاری و هەردوو بانگەشەکە، خۆیان نیشان دەدەن.

پرسی هەرەشەی دەرەکی و پێویستی یەککریزی نیشتمانی، لای هەموو کەسێکی هوشیار و چاودێرێکی سیاسی ویژدان قفڵنەکراو، ڕۆشنە. دەسەڵاتی سیاسی لە کوردستان کێشەو ململانێی قوڵی لەگەڵ هیچ کام لەو لایەن و دەوڵەتانە نییە کە بەهەرەشەی دەرەکی دەرخواردی خەڵکی کوردستانی دەدات. ئەوە عێراقە دەسەڵاتی سیاسی لە کوردستاندا هەموو هەوڵێکی بۆ ئەوەیە کە کوردستانی بەکردەوە دابڕاو بە عێراقەوە بلکێنێتەوە و خۆی بەشێکە لە دەسەڵاتی ناوەندی.

ئەوە ئێرانە، دەسەڵات نای شارێتەوە کە ئێران دۆستە و وڵاتی دەرگا لەسەرپشتی نەهامەتیەکانی خەڵکی کوردستان بووە و پەیوەندی دەسەڵات و ئۆپۆزیسێۆنیش لەگەڵیدا، لەکەس شاراوە نییە. تا ئەو ڕادەیەی پەیوەندی ئەم دەسەڵات و ئۆپۆزیسیۆنە بەئێرانەوە زۆر زیاترە لە پەیوەندیان بە هێزو حزب سیاسیە نەیارەکانی دەوڵەتی ئێرانەوە.

تا ئەو شوێنەش بە تورکیا دەگەرێتەوە، دیسان دەسەڵات رۆژانە باسی پتەوی پەیوەندیەکانیان بە تورکیاوە، رادەگەیەنن و گرنگی ئەم دۆستایەتی و پەیوەندیەش بە دەستکەوتێکی گرنگ دەرخواردی کۆمەڵگا دەدەن. کەواتە پرسیار ئەوەیە، ئەو هەرەشە دەرەکیەی لەسەر کوردستان هەیەو لە زمانی بەرپرسانی حزبی دەسەڵاتەوە، رادەگەیەنرێت کام دەوڵەتە؟ بەپێ خودی بانگەشەکانیان باسی هەرەشەی ئەو وڵاتانەو هەرەشەی دەرەکی درۆیەکی سیاسییە بۆ ئامانج و مەبەستێکی رۆشن، کە ترساندنی خەڵكی کوردستانە بە هەرەشەی دەرەکی. لەوەش واوەتر دەسەڵات ‌چۆن پارێزەری دەسەڵاتی چێنی سەرمایەداری کوردستانە ئاواش پارێزەری بەکردەوەی بەرژەوەندی و تەنانەت خۆشخزمەتی هەرکام لەو دەوڵەتانەشە…

باسی چاکسازی و ریکخستنی ناو ماڵی کوردی، بانگەشەی “ئۆپۆزیسێۆن”   باڵەکانی نارازی بۆرژوازی کوردە لەدەسەڵاتی سیاسی لە کوردستان. بەرجەستەترین مەبنای بانگەشەی چاکسازی ئۆپۆزیسیۆن، خۆی دەبینێتەوە لەجیاکردنەوەی حزب لەحکومەت، ئەکتیفکردنی پەرلەمان، شەفافیەتی بودجە، گێرانەوەی دەستور بۆ پەرلەمان، یان ئەو یاسایانەی کە دەڵێن (رەهەندی نیشتمانیان) هەیە.

جیاکرنەوەی حزب لە حکومەت، لە کاتێکدا حکومەتێکی متمانەپێکراو سەراسەری و بوونی نییە، و هەموو کەسێک لەوانە پارتی و یەکێتیش دەزانن، کە زونی زەرد قەڵەمرەوی سیاسی پارتی و زونی سەوز قەڵەمرەوی دەسەڵاتی یەکێتییە، کەس حکومەت ناخوێنێتەوە. ئەکتیفکردنی پەرلەمان، ئەمەش رۆشنە کە پەرلەمان سەکۆیەکی حزبییە کە ژمارەیەک لە موچەخۆرانی حزب و کادرانی پلە نزمی حزبی تیایدا کۆبونەتەوە و لە جێگای ئەوەی حزب ملکەچی بریارو راسپاردەکانی بێت و شوێنێک بێت بۆ یاسادادان و لێپرسینەوەو چاودێریکردنی حکومەت، خۆی گوێگری حزبە و هیچ برگەو یاسایەک کە حزب نەیەوێت و لە بەرژەوەندی نەبێت، چاوی روناکایی نابێنیت و لە ئەرشیفی پەرلەماندا دەکرێ تەنها ساڵیادیان بکرێتەوە. شەفافیەتی بودجەش لە دۆخێکدا ئەمە حاڵەتی حکومەت و پەرلەمان بێت و حزب هەمەکارەو هەمە دەسەڵات بێت، چۆن دەکرێت چاوەروانی شەفافیەتی لێبکرێت. گێرانەوەی دەستور بۆ پەرلەمان” کە دیارە رەخنەیان لە بنەما کۆنەپەرستانەو ئیسلامیەکەی نییە” کە ئازادیە و فەردی و مەدەنیەکانی کۆمەڵگا لەتۆری ئیسلامیدا دیل دەکەن، بەڵکە رەخنەیان لەسەر سیستەمی سەرۆکایەتی و گۆرینیەتی بۆ سیستەمی سەرۆکایەتی پەرلەمانی…کە دیارە هیچ کام لە دوو مۆدێلە لەسایەی دەسەڵاتی حزبی و ئەلگۆی تەوافوق و سازاندا، ناتوانێت هیچ ئاڵوگۆرێکی بەرچاو لەسیستەمی سیاسیدا، پێک بهێنی. بەڵام بۆ گەمەی حزب و خۆراکی ئینتیخاباتی دەشی کارتێکی کاتی بێت.

لەراستیدا ئەوەی کە پرسی ناوخۆییە و خواستی زوربەی زۆری خەڵکی کوردستانە، چۆن لە ئەجندای دەسەڵاتدا نییە ئاواش لای ئۆپۆزیسیۆن و میدیا و نوسەرانی سێبەریان نییە. پرسی ئایندەی سیاسی کوردستان و گەرانەوە بۆ رای خەڵکی کوردستان بۆ بڕیاردان لەسەر ئەو ئایندەی سیاسیە. پرسی دەورو نەخشی خەڵکی کوردستان سەبارەت بە پەیوەندی هەرێم و بەغدا. پرسی بەشداری خەڵکی کوردستان لە سیاسەت و بەڕیوەبردندا. پرسی چونە جەنگی کۆنەپەرستی، پرسی جیاکردنەوەی دین لە سیاسەت و یاساو رێساکان. پرسی زیادکردنی کرێی کرێکاران و کارمەندان و پەسەندکردنی یاسا کارێكی پێشرەوی کرێکاری کە خواستی ئۆردوی کرێکارانی کوردستانە. پرسی یەکسانی ژن و پیاو کە خواستی نیوەی کۆمەڵگاو بەرابەری خوازی کۆمەڵگایە. پرسی خوێندو پەروەدەی سەردەمی کە خواستی گەورەترین توێژی کۆمەڵایەتی لاوان و خوێندکارانە. پرسی دابینکردنی بیمە کۆمەڵایەتی و تەندروستی و بێکاری…تاد، کەخواستی لەشکرێکی زۆر فراونی کۆمەڵگایە. پرسی مافە فەردی و مەدەنیەکان و مافی مناڵان و تا دەگات بە ئازادییە سیاسیەکان و ئازادی رێکخراوبون و کۆبونەوە و خۆپیشاندان و مانگرتن، کە خواستی بەرینی جەماوەرییە… کە لە راستیدا ئەمانە پرسی ناوخۆیین و خواستی سەرەکی خەڵکی کوردستانن. کەچی هیچیان لە دیدی ئۆپۆزیسێۆن و راوێژکارە سیاسی و میدیایەکانیاندا، پرسی ناوخۆیی نیین. پرسی یەک ریزی ناوخۆیی و ریكخستنی “ناو ماڵی کوردی” کە ئۆپۆزیسێۆن بەدەستیەوە گرتووە، پرسی بەشداری زۆرتر لەدەسەڵات، بڕی زۆرتر لە بودجە و داهاتە.

دەتوانین پێداگری لەو راستیە بکەین، کە هەرەشەی دەرەکی وڵاتانی ناوچەکە لەدەسەڵاتی سیاسی نییە، بەڵکە رووی لە خەڵکی کوردستانە. دەسەڵات و ئۆپۆزیسیۆنیش لەگەڵ وڵاتانی ناوچەکە تەواوکەری یەکترین لە دژی خەڵکی کوردستان و کۆسپی سەرەکین لەسەر ئایندەی سیاسی کۆمەڵگا، لەسەر پرسە ناوخۆیەکان و پرسە چارەنوسسازەکان.

سەردانی بێمەرجی و سەرانی پلە یەکی ئۆپۆزیسێۆن بۆ لای بارزانی خەواندی پاکیجەکانی چاکسازیان!! قفڵدانی خواستی بەسزا گەیاندنی تۆمەتبارانی ١٧ شوبات و رۆژانی دواتری… بەجیا لەسەرکەوتنی بانگەشەی ئەجندای یەککریزی نیشتمانی و نەتەوەیی!! و پرسی هەرەشەی دەرەکی!!، بەسەر درۆی یەککریزیی ناوخۆیی و چاکسازیدا…هاوکات لەدۆخی سیاسی ئیستای کوردستاندا، داننانی فەرمی ئۆپۆزیسێۆنە بە سیاسەتەکانی پارتی و باڵادەستەکەیدا…

نزیکبوونەی دوەمین ساڵیادی ١٧ شوبات، وەکو یەکەمین خرۆشانی جەماوەری لەدژی دەسەڵاتی کوردی و حزبەکانی، هۆکارێکی تری نزیکبوونەوەی دەسەڵات ئۆپۆزیسێۆنە لەیەکتری. ئەگەر ئۆپۆزیسێۆن لە ١٧ شوباتی دووساڵ لەوەپێشدا، دوای بە ئاژاوەگێر ناوزەدکردنی تورەیی و نەفرەتی جەماوەری لەدەسەڵات، پاشان هەموو هەوڵێکی خستە گەر تا سواری تورەیی خەڵکی کوردستان ببێت و بەهرەبەرداری سیاسی لێبکات. پاشان کردیە کارتی سات و سەودا لەگەڵ دەسەڵات، ئێستا نەک خواستەکانی خەڵکی کوردستان کە بۆی هاتبوونە مەیدان، بەڵکە تەنانەت باسی دادگاییکردنی تۆمەتبارانی سەرکوت و کوشتاری ١٧ شوبات و رۆژانی دواتریش…جیگایەکیان لای ئەم ئۆپۆزیسێۆنە نییە و ئامادەن لە پێناوی بودجە و خانەنشینکرنی کادران و دەسەڵاتی زۆرتریاندا. ئەم ١٧ شوباتەش دەست لەناو دەستی دەسەڵات بنین، بۆ تێپەڕاندنی ئەم یادە خەباتکارانەیەی خەڵکی کوردستان. ئەم دانیشتنانەی ئێستا دەستیان پێکردوەو نیەتی جدی بوونی رادەگەیەنرێت. هەوڵی پێشگیرانەو لە پێشدای دەسەڵات و ئۆپۆزیسیۆنە بەرووی هەر بزوتنەوە و هەوڵێکی جەماوەرییدا کە بیەوێت لە ١٧ شوباتدا، بێتە مەیدان و داوای خواستە رەواکانی خۆی بکات، لە نان و ئازادی و شکۆی ئینسانی و سیاسیاندا تا دەگات بەسزاگەیاندی تۆمەتبارانی ١٧ شباتی ٢٠١١ دا…

 ١٧ شبات ئەگەر بۆ دەسەڵاتی سیاسی بیرخەرەوەی ترس و نیشاندانی ماهیەتی دژە ئازادیەکەیەتی، بۆ خەڵکی کوردستانیش پڕ ئەزمون و بیرخەرەوەی یەکەمین رابوونی جەماوەرییە بە دژی دەسەڵاتی تاڵانچی و کوردایەتیدا… هاتنە مەیدانی خەڵکی کورستان بە ریزی یەکگرتوانەو سەربەخۆی خۆیانەوە، بەخواستە رەواو دروشمە ئازادیخوازەکانیەوە، تاکە زامنی چاکسازی و پاشەکشەپێکردنی دەسەڵاتە. نەک دانیشتنی دەسەڵات و ئۆپۆزیسیۆن و سازانیان.

      کۆتایی جەنیوەری ١٠١٣

عەبدوڵا مەحمود

abdulla.mahmud@gmail.com

www.abdullamahmud.com

گومان هەڵنەگرە، کە بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان (بزوتنەوەیەک کە لەپێناو یەکسانی تەواو و بێقەیدو شەرتی ژنان و پیاوان لەهەموو رویەکەوە، تێدەکۆشیت) لە کوردستان، بزوتنەوەیەکی دیارو خاوەن رابردویەکی درەوشاوەیە. بزوتنەوەیەکە کە لەگەڵ بوار بۆکرانەوەی و بە دیاریکراوی لەگەڵ دەسپێکی بزوتنەوەیی شورایی ئازاری ساڵی ١٩٩١دا، نمایشی خۆی کرد. هاتە مەیدان و بە بەدەستەوە گرتنی خواستە رەواو رادیکاڵەکانی ژنان، زۆر زوو توانی ریزی بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان، لەباقی بزوتنەوەکانی تری ژنان کە لەژێر ئاسۆی بزوتنەوەی ناسیونالیستی کوردیدا بوون، جیابکاتەوە و لەوەش واوتر بچێتە بەرامبەرکێیەکی رۆشن و کۆمەڵایەتیەوە لەگەڵیان. وەستانەوە بەرووی  شەپۆلێک لە تیرۆری ژنان لە ژێر ناوی شەرەف و بیانوی پەیوەندی بەشێک لە ژنان بە رژێمی بەعسەوە، یەکەم خۆنواندنی بزوتنەوەی بەرجەستەی یەکسانیخوازی ژنان بوو لەسەر دەست و بە دەستپێشکەری ریزێک لە ژنانی کۆمۆنیست و چەپ.

وەستانەوەی لێبروانەی بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان و بەبەهرەمدند بوونیان لەپشتیوانی  ڕێکخراوە چەپ و کۆمۆنیستەکانی ئەوکاتەو پاشان پێکهاتنی حزبی کۆمۆنیستی کرێکارییدا، توانی تەکانێکی تر بە بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان، (بزوتنەوەی یەکسانی هەمەلایەنەی ژنان لەگەڵ پیاوان)، بدات و بە دروشمە رادیکاڵەکانی، بە خواستە ڕۆشنەکانی، بەسازش نەکردنی لەسەر مافەکانی ژنان و بە بەرامبەرکێی لەگەڵ دین و هەژمونی زاڵی بزوتنەوەی قەومی بەسەر دۆخی ژنان و بە دەرخستنی جیاوازیە بناغەیەکانی لەگەڵیان و بە جەرائەتێکی کەم وێنەی ژمارەیەک لە رابەرانی ئەم بزوتنەوەیە، توانی کۆمەڵگا تەکان بدات.

لەناو شەپۆلی ژن کوژیدا کە لەلایەن چەکدارە راسپێردراوەکانی حزبە ناسیونالیستەکانی تازە گەڕاوە بۆ شار، دەستیان پێکرد بوو، وە لەدڵی توندوتیژی و کوشتاری ژنان لەژێر ناوی شەرەفدا، دروشمی کوشتنی ژنان لە ژێر هەر بیانویەکدا بێت قەدەغەیە، حزبە ناسیونالیستەکان و رێکخراوە ژنانە گوێ لەمستەکانیان و کۆنەپەرستی ئیسلامی و ریزی مەلایانی مینبەر بەدەستی، توشی شۆک کرد. “کۆمۆنیستەکان بەرگری لە بەرەڵایی دەکەن” وەڵامی هەموو حزبە قەومیەکانی کورد و رێکخراوە ژنان و ئافرەتان و خانمانەکانیان و مەلای بەلاشخۆری کۆمەڵگا بوو لەدژی هەڵسوارانی بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان و کۆمۆنیستەکاندا، بەڵام پێداگری و راوەستاوی هەڵسوراوانی بزوتنەوەکەو کۆمۆنیزمی کرێکاری بۆ بەرگری بێئەملاو لای مافەکانی ژنان و پەنجە کردنیان بە چاوی ناسیونالیزم و کۆنەپەرستی و رێکخراوە موچەخۆرەکانیاندا، و پێشوازی ژنان و ئازادیخوازانی کۆمەڵگا لەو هەڵمەتەی رابەران و هەڵسوراونی ژنان و حزبی کۆمۆنیستی کرێکاریی، بەناچاری و لە ژێر گوشارێکی فراوندا کەوتنە پاشەکشە و پاشانیش زۆرێک لەو دروشمانەیان خستە سەر شاشەی تەلەفزیۆن و رۆژنامە و بڵندگۆی رادیۆکان و دەمی قسەکەرانی رێکخراوە ژنانەکانیان. ئەم رەوتی پێشرەویەی بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان، لە درێژەی پێشرەویەکانیدا رێکخراوی سەربەخۆی ئافرەتانی پێکهێنا، ئەم رێکخراوە دەستی دایە کاری چروپڕی هوشیارکردنەوە، کۆرو سمینار گێران، پانێل سازکردن، خۆپیشاندان و کۆبونەوە، تا جێخستن و بەرەپێشەوەبردنی نەریتی رێزگرتن لە ٨مارس و یەخەگرتنی دەسەڵات و گوشار بۆهێنانی بۆ گۆرێنی یاساکان. دوای چەند سالێکیش لە پێشرەوەی زیاتری خۆیدا بۆ یەکەمین جار کۆمەڵگای کوردستانی ئاشنا بە ئیبتکارێکی نوێ کرد، پێکهێنانی سەنتەری پاریزگاری لە ژنان و کردنەوەی خانەی پاراستنی ژنانی راگەیاند. کە جگە لەچارەسەری بەکردەوە بۆ کێشەی سەدان ژن و بەدواداچوونی بۆ کێشەکانیان، هاوکات ژمارەیەکی یەکجار زۆر لە ژنانی ژێر چەقۆی شەرەفپاریزی و پیاوسالاری بەدەست و هیزی خۆی… ئازاد کرد و رزگاری کردن لە مەرگ. ئەم رەوتە پێشرەو و بزوتنەوە یەکسانیخوازەی ژنان و بە پشتیوانی حزبی کۆمۆنیستی کرێکاریی لەو بزوتنەوەیەو لەدیدی بروابوونی تەواو و بێمەرجی بۆ یەکسانی هەمەلایەنەی ژنان و پیاوان لە مافە فەردی مەدەنی و کۆمەڵایەتیەکانیادا… توانی رێکخراوی سەربەخۆی ئافرتان و حزبی کۆمۆنیست بکاتە، جێگا متمانەی ژنان و ئازادیخوازی و تا ئەو رادەیەی لە هەر شوێنک باسی یەکسانی ژن و پیاو لەلایەن هەرکەسێکەوە هێنرابایە گۆر، پەنجە کۆمۆنیست بوون و حزبی کۆمۆنیست بوونی بۆ رادەکیشرا. حزب و بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان و رابەران و هەڵسوراوانی، ناسنامەیەکی شایستەی کۆمەڵایەتی و پڕ شکۆیان پێبرا. ئەم رەوتە تا ساڵی ٢٠٠٠ و تا ئەوکاتەی بەزۆری هێزی چەکدار، هێرشی کرایە سەر بارەگاکانی حزب رێکخراوەی سەربەخۆی ئافرەتان و سەنتەری پاریزگاری لە ژنان، هەر درێژەی هەبوو. پاش ئەم هێرشەو یاساغکردنی هەڵسورانی حزب و ریکخراوەی سەربەخۆی ئافرەتان و راوەدونانی رابەران و هەڵسوڕاوانی. ئەم بزوتنەوەیە پاشەکشەیەکی واقعی بەسەردا سەپێنرا. پاشەکشەیەک کە رۆژ بەرۆژ ژنانی خستەوە بەر نوکە رمی توندوتیژی پیاوسالاری و شەرەف پاریزی و بیمافی زیاتر و فراوانتر و گۆرەپانەکە ئاوەڵاتر بۆ پیاوسالاری و شەرەف پارێزی و حزب و لایەنەکانی پشتیان.

لەوکاتەوە تا ئێستا، بە دیاریکراویش لەم چەند ساڵەی دوایدا، هەڵسوراوانێک هەمیشە لە مەیدانەکەدا هەوڵیان داوە، کە نوێنەرایەتی بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان بکەن، وە هەوڵ و ماندوبوونی ئەو هەڵسوراوانەی ژنان ناکرێت نادیدە بگیرێت و جیگای دەستخۆشانەیە… بەڵام سەرباری ئەو هەوڵ و ماندو بوونە دۆخی ژنان لەوپەری خراپی خۆیدایەو کاریگەری ئەم جموجۆڵ و هەڵسوڕانە، هێندە لاوازە کە نەیتوانیوە سنورێک بۆئەم زوڵم و بیمافیە هەزار سەرەی ژنان دابنێت و ئاستی توندوتیژی بەرامبەر بەژنان و کوشتاریان یان ناچار بە خۆسوتاندنیان، کەم بکاتەوە. ئەم حاڵەتە جێگای هەڵوێستەیە. بۆچی بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان لە دۆخی ئیستادا، لە بوونی میدیایەکی فرواندا، لە دۆخی کراوەی هەڵسواراندا، ناتوانێ پێشرەوی بەرجەستە بکات؟ هۆکاری سەرەکی ئەم دۆخە دەگەرێتەوە بۆ چی؟ من لام وایە دوو گرفتی پایەیی و سەرەکی رێگرن:

١/ کەم رەنگ بوونەوەی جیاوازیەکان. ئەمڕۆ هەر کەسێك چاودێری رابەران و هەلسوڕاوانی بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان بکات، گوێبیستی پەیام و راگەیاندن و دروشم و دیدیان بێت بۆ دۆخی ژنان و گرفتەکانیان، جیاوازیەکی بەرجەستە نابینێ لەگەڵ هەڵسوراوانی بزوتنەوە ژنانەکانی تری سەر بە حزبە دەسەڵات بەدەست و هەڵسوڕاوانی ژنانی سەر بە ئۆپۆزیسیۆنی بۆرژوازی کوردەوە، جیاوازی نابینێ لەگەڵ بەشێک لەو ئەندام پەرلەمانانەی خۆیان بۆ دۆسیەی ژنانەوە هەلواسیوە یان راسپێردروان. لەکاتێکدا هیچ لەوە سادەتر نییە، هەموو رێکخراوە ژنان و خوشکان و ئافرەتانەکانی سەر بە حزبەکانی دەسەڵات و ئۆپۆزیسێۆنی بۆرژوازی کوردی، رێکخراوە ژنانەکانی یەکێتی و پارتی و گۆران و رەوتە ئیسلامیەکان، کۆپیەکی ئاشکرای دیدو راونینی حزبەکانیان بۆ پرسی ژنان و گوێ لەمستی ئەوانن و لە بنەرەتەوە بۆ وەستانەوە بەرووی بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان و مافەکانیاندا، دروستکراون. هەموو ئەو حزب و لایەنانە، پشتیوانی ئاشکرا دەکەن لەوەی کە شەریعەتی ئیسلام سەرچاوەیەکی سەرەکی یاساکان بێت و پێداگری دەکەن کە نابێ هیچ برگەو یاساو بریارێک ناکۆک بێت بە حوکمە نەگۆرەکانی ئیسلام و شەریعەتی ئیسلامی، ئەمەش بەسادەیی یانی بە یاساییکردن و پشتیوانیکردن لەسەرکوت و بێمافی ژنان و پیاوسالاری و کوشتن لەسەر شەرەف پارێزی و ژێر پێنانی هەموو مافە فەردی و مەدەنیەکانی ژنان. ڕیکخراوەکانی سەر بەو حزب و لایەنانە لە مەیدانی بزوتنەوەی ژناندا، هەڵگری پەیام و کارکردنن بەم دیدە دژە ژنەی حزبەکانیان. بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان، رابەران و هەڵسوڕاوانی، بەبێ ئەوەی ئەم راستیانە بە کۆمەڵگا بگەیەنن، بەبێ ئەوەی ماهیەتی ئەو رێکخراوانەی سەر بەو حزبانە نیشان بدەن، ناتوانن جیاوازیەکانی خۆیان بەرۆشنی دەربخەن و ببنە سەکۆی جێمتمانەی ژنانی نارازی و ستەم دیدە. نابێ لە ژێر ناوی کاری هاوبەشدا، ناسنامەی جیاوازی بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان، لەگەڵ بزوتنەوەکانی تردا، پەرەپۆش بکرێت. نابێ بێدەنگە بکرێت لەنیشاندانی ماهیەتی ئەو رێکخراوەو کادرە موچەخۆرەکانیاندا. بەڵکە یەکێک لە ئەرکە هەرە سەرەکیەکانی بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان دەبێ نیشادانی جیاوازییە هەمەلایەنەکانی بێت لەگەڵ بزوتنەوە ژنانەکانی ترو رێکخراوەکانیان، دەبێ بە دروشمەکانی، بە خواست و داواکاریەکانی، بەکاری مەیدانی و راگەیاندنەکانی، بەبەشداری لە چالاکی و کۆرو سمینارەکاندا، بە پاراستنی ریزی سەربەخۆی خۆی، جیاوازیەکانی خۆی نیشان بدات و ئامادەی سازش لەسەر خواستە بناغەیەکانی ژنان نەبێت. دیارە ئەمە هەرگیز بەمانای رەتکردنەوەی کاری هاوبەش لەسەر پرۆژە و چالاکی دیاریکراو نییە، بەڵکە مەبەست ئەوەیە کاری هاوبەش نابێت ببێتە جێگرەوەی کاری سەربەخۆ، نابێ ببێتە هۆکارێک بۆ کەمرەنگکرنەوەی رەخنەگرتن لە رێکخراوەکانی سەر بە بزوتنەوە ناسیونالیستەکان و دیدی رابەران و هەڵسوڕاوانی، نابێ ببێتە هۆی کاڵ بوونەوەی جیاوازییەکان بۆ پرسی ژنان و…تاد

٢/ کاری جەماوەری و شەقام و یان ئۆفیسی و فەیس بوکی:

یەکێکی تر لە لاوازیەکانی بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان و هەڵسوڕاوانی، رووهێنانیانە بۆ کارو نەریتی ئێن جی ئۆکان و کاری ئۆفیسی و فەیس بوکی… بێگومان هەر کارێک و هەر هەنگاوێک کە بتوانێت لە راستای لابردنی توندوتیژ و بێمافی ژناندا، نەخشێک ببینێ دەبێ پێشوای لێبکرێت و بەدەستەوە بگیرێت، دیارە رێکخراوەکان پێویستیان بۆ ئۆفیسیش هەیە، گرنگی نەخشی فەیس بوکیش لەم سەردەمەدا، بەرچاوەو کەناڵ و رێگەیەکە بۆ کەڵک لێوەرگرتن و لام وانییە کەس نکۆڵی لە جێگاو رێگاکەی بکات. ئین جی ئۆکانیش هێندەی دەتوانن چاودیر و رێگایەکی گوشاری واقعی بن لەسەر دەسەڵات! کەس لاری لە بوونیان و نەخشیان نابێت. بەڵام کاتێک ئەمە جێگای گوشاری بزوتنەوەی جەماوەری و شەقام دەگرێتەوە، ئەمە کاتێک کاری رێکخراوەیی مەیدانی دەکاتە پلە دوو سێ، کاتێک ئەمە دەبێتە نەریتیکی باو و بەرجەستە. ئیتر ئەم بزوتنەوەیە لە چاوی کۆمەڵگاوە، لە شەقامەوە، بچوک دەکرێتەوە بۆ ناو ئۆفیسە بێكارەکان، بۆ ناو فەیس بووک و کاری راگەیاندنی زۆو سنوردار و نامەو نامەکاری. کاری دریژ ماوە و بەنەخشە جیگای خۆی دەدات بە کەمپەینی ئیمزاکۆکردنەوە و کاتی. قەتیس مانەوەی چالاکی و هەڵسورانی بزوتنەوەی ژنان لەچوارچێوەی ئەم نەریت و شێوەکارەدا کاریگەریەکەی زۆر لەوە لاواز تر دەبێت کە بتوانێت گوشارێکی واقعی دورست بکات و کارێکی گەورەی بەرجەستە بە سودی ژنان و مافەکانیان بەسەمەر بگەیەنێت. بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان و رابەران و هەڵسوڕاوانی بە کاری رێکخراو مەیدانی، بەکاری جەماوەری و بەنەخشە، بە راگەیاندنی شەفاف و بەدەستەوە گرتنی سەرەکی ترین خواست و داوای ژنان و بزوتنەوەکە، دەتوانن ئۆفیسەکانیان بکەنە شوێنێک تا ژنانی ستەم لێچوو، ژێر هەرەشە، نارازی بتوانن بەسانایی دەستیان پێی بگات و لەگەڵ رابەران و هەڵسوراوانی ژناندا، پەیوەندی بگرن و لە هاوکاریان بەهرەمەند بن. فەیس بووک دەتوانێ تیشک ئاسا چالاکیەکانی ژنان و دەوری رابەران و هەڵسوراوان و دۆخی هەموو ساتەی ژنان، بگوازێتەوە و ببێتە کەناڵیک بۆ راکیشانی پشتیوانی و هۆکارێکی پەیوەندی گرتن و لێکهەڵپێکانی لەگەڵ بزوتنەوە پیشکەوتنخوازو یەکسانیخوازەکانی ژناندا…

بە کورتیەکەی بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان، بە نیشادانی جیاوازیەکانی خۆی لەگەڵ بزوتنەوەکانی تری ژنان و ئافرەتان و خوشکانی، سەر بەحزبە قەومی ئیسلامیەکان، بەکۆمەڵگا لە رێگای بەدەستەوەگرتنی خواستە سەرەکیەکانی ژنان و سازش نەکردن لەسەریان، رەخنەی رادیکاڵ گرتن لە و دیدو روانینانەی ماف و داوخوازیەکانی ژنان، نادیدەدەگرێت و یانی لە ژێر ناوی جارێ کێشەی گەورەتر هەیە، کۆمەڵگا قبوڵی ناکات و …تاد دەیانەوێت ستەم کیشی ژنان بسپرێن بە مەحاڵ، دەتوانێت هەنگاوی گەورە هەڵبگرێت…

ناوەراستی ئایاری ٢٠١٣         

عەبدوڵا مەحمود

abdulla.mahmud@gmail.com

ڕۆشتن:

٢٥/٦/٢٠١٣ بریار بوو کاتژمێر ٢ ی دوای نێوەرۆ فرۆکە بەرەو سلێمانی بەڕێبکەوێت، بۆ ئەو مەبەستە بەر لە سێ سەعات لە کاتی دەرچونی فرۆکەکە، ریزی گەشتیاران لە فرۆکەخانەی ستۆکۆکهۆڵم درێژو درێژ تر دەبوو، کە هەواڵی دواکەوتنی فرۆکەکە، خۆی خزاندە ناو ریزی گەشتیارانەوە… هێشتا هەر باسی داوکەوتنی فرۆکەکەبوو، باسی هێڵە خراپەکان و بێ پرانسیبی کۆمپانیا فرۆکەوانییە کوردیەکان بوو، باسی بەسوک روانینی ئەم کۆمپانیا چاوچنۆک و گرانبەهایانە بوو، بەرامبەر بە گەشتیارانی کە هەوڵی دواکەوتنی بۆ ماوەی زیاتر لە چوار سەعات، زوربەی هەرە زۆری گەشتیارانی نیگەران کرد… سەیر ئەوە بوو هیچ کەسێک نەیدەزانی و بۆ فرۆکەکە داوادەکەوێت، ئایا فرۆکەکە کێشەی تەکنیکی هەیە؟ ئایا کەش و هەوا گونجاو نییە؟ ئایا کرێکاران و کارمەندانی مانیان گرتووە… هیچ سەرچاوەیەک دەست نەدەکەوێت هۆکاری ئەم دواکەوتنە رابگەیەنێت… ئەم مامەڵەیە زۆر لە دواکەوتنی فرۆکەکە خراپتر بوو… هەروەها وەرگرتنی جانتاو بارکردنی بەردەوام بوو بۆ ئەوەی دەست بەسەراگرتنی جانتاکان  ببنە بارمتەی مانەوەی گەشتیاران… لەوەش خراپتر لەسەر راوروتی ئاشکرای خۆیان بەردەوام بوون ئەگەر دەیان گەشتیار کێشی جانتاکانیان ١٠ کیلۆ کەمتر بوایە، بەڵام گەشتیارێک یەک دوو کیلۆی زیاد بوایە، دەبوو بەپارە سزا بدرێت، کەچی راگرتنی گەشتیاران بۆ ماوەی پێنج سەعات، هیچ قەرەبوویەکی نەبوو!! دیارە هەر کاتێک و لەهەرشوێنیکی دنیادا گەشتیک دوا بکەوێت زوو هەوڵ و هۆکاری دواکەوتنەکە رادەگەیەنرێت و ئەگەر ئەم دواکەوتنە زۆر بخایەنێت ئەوا گەشتیاران قەرەبوو دەکرێنەوە…بەڵام بەرپرسانی کۆمپانیای گەندەڵ و بێ پرانسیبی فلای ئۆلۆمپیک… ئەوەی بۆیان گرنگ نەبوو راستگۆیی و بەرپرسیاریەتی بوو بەرامبەر گەشتیارانیان و داوکەوتنیان، نواندنی وەفا بوو بۆ گەندەڵی و چاوچنۆکی… دوای نزیک بە پێنچ سەعات دواکەوتن فرۆکە کەوتە جوڵە… فرۆکەیەکی کۆنی جێناخۆش… بی خزمەتگوزاریەکی باش،… سەرئەنجام فرۆکە لە جێگای کاتژمێر هەشتی شەو سەعات یەکی شەو گەیشتە سلێمانی…گەڕانەوەش لەوە خراپتر.

گەڕانەوە:

هەروەها بڕیار بوو ٩/٧/٢٠١٣ کات ٨:٥٠ فڕۆکەکە بەر ستۆکهۆڵم بەرێبکەوێت… هێشتا ریزی گەشتیاران خامۆش بوو… کە نیگەرانی سزای ئەو کەسانەی کێشی زیادیان هەبوو، هۆڵی چاوەراونی خستە جوڵە. زۆرێک لە گەشتیاران نیگەران بوون لەو مامەڵەیە، بەتایبەت بۆ هێڵێک کە نەکاتی دەچوونی و نەکاتی گەرانەوەی دیار نییەو هەمیشە دوادەکەوێت و هیچ خزمەتگوزاریەکی گونجاوی نییە، هەروەها فرۆکەیەکە تابڵێی نائاسودەو کۆنە و هیچ بەرپرسیاریەتێک هەڵناگرێت بەڵام لە کیلۆیەک کێشی زیاد خۆش نابێت… کاتژمێر بوو بە ٩ هێشتا گەشتیاران لە هۆڵی چاوەروانیدا بوون و پشکنینیش بەردەوام بوو… سەرئەنجام دیسان پاش نزیکەی سەعاتێک لە دواکەوتن، گەشتیاران بەرەو فرۆکەکە بەڕێکەوتن و هەموویان چاوەروان بوون دوای سەرکەوتنی تەواوی سەرنشینەکان، فرۆکەکە دەست بکات بەجوڵەو بەڕێبکەوێت… بەڵام دیسان بێ راگەیاندنی هیچ هۆیەک و بێگوێدانە دۆخی گەشتیاران و دەیان مناڵ و گەرمای ناو فرۆکەکە… فرۆکەکە لە جێگای خۆی وەستا بوو… ماوەی زیاتر لە کاتژمیرێک دیسان هەواڵێک لە رۆشتنی فرۆکەکە نەبوو… ئەمە زۆرێک لەسەرنشینەکانی نیگەران و تورە کرد، هەریەکە لە جێگای خۆیەوە نارەزایی دەردەبڕی، هەر کەسە باسی بیرەوەری ناخؤشی خۆی لەگەڵ ئەم هێڵانە دەکرد، کە سەرئەنجام بە دەستپێشکەری چەند گەشتیارێک ئەم چاوەروانییە بێ پاساوە بەرەو تەقینەوە رۆشت و کەوتنە نارەزایەتی دەربڕین لەدژی ئەم مامەڵە ناتەندروست و نائینسانییە. زوربەی هەرەزۆریان دەیانوت دادەبەزین و سەفەر ناکەین… تەنانەت سەرباری رێگری زۆری تیمی فرۆکەکە و کارمەندانی فرۆکەخانە ژمارەیەک لە گەشتیاران دابەزین و کەوتنە نارەزایەتی دەربرێن بەدژی ئەم سوکایەتیەی کە ئەم هێڵانە بە گەشتیارانی دەکەن… دوای بێنەو بەردەیەکی زۆر لە جیاتی بەرپرسانی فرۆکەو فرۆکەخانەکە، هۆکارو پاساوی راستی رابگەیەنن، کەوتنە درۆی شاخدار… دەیانوت پلەی گەرما سەرو ٤٠%ە بۆیە ناتوانرێت فرۆکەکە برفێت… ئەمە لە کاتێکدا هەموو کەس دەزانێت پلەی گەرمای، بەغدا، کویت و سعودیە دەیان شوێنی تری دنیا… زۆر لەوە زیاترە و گەشتیش راناوەستێت… پاشان وتیان کێشەی بەنزینیان هەیە، کە ئەمەش درۆیەکی تری شاخدار بوو…چونکە ماوەیەکی زۆر لەبەردەست بوو تا بەنزین وەربگرن… ئەم بێنەو بەردەیە، نارەزایەتی گەشتیاران لە لایەک و درۆ کاربەستانی فرۆکەو فرۆکەخانەکەو هەڕەشەو چاوسورکرنەوەیان لە گەشتیاران هەر بەردەوام بوو کە پاشان دوای نزیک بە سێ کاتژمێر دواکەوتن، لەژێر گوشاری سەرنشینەکاندا فرۆکەکە ناچار بوو دەست بکات بەجوڵە… فرۆکە رۆشت بەڵام ئەمجارە نە بە ئاراستەی شوێنی مەبەست و ویستی گەشتیاران کە ستۆکهۆڵم بوو، بەڵکە بەبیانویی وەرگرتنی بەنزین بەرەو وارشۆی پۆڵۆنیا رۆشت و لەویش نزیکەی ٤٥ دەققەیەک وەستا… ئەمە لە کاتێکدا درۆی وەرگرتنی بەنزینیان هێنایە گۆڕی کە ماوەی نێوان سلێمانی بۆ وارشۆ، لەگەڵ ماوەی نێوان سلێمانی ستۆکهۆلم زۆر لەیەک نزیکە… هەموو کەس دەیزانی ئەمەش درۆیەکی ئاشکرایە بۆ پاساودانی چاوچنۆکیەک و ئەنجامدانی کارێک کراوە… لەوانە وەکو هەندێک مێدیا بڵاویاکردەوە، بۆ گواستنەوەی پارە بووە… یان هەر راسپێردراوێکی تر…بەهەر حاڵ دواگەیشتنیشی بۆ ستۆکهۆڵم ژمارەیەکی زۆر لە جانتای گەشتیاران نەگەیشتبوون…سەرئەنجام فرۆکە لە جیاتی ئەوەی کات ١٢:٤٥ بگاتە ستۆکهۆڵم نزیک سەعات پێنجی بەیانی گەیشتە ستۆکهۆڵم… ئەمە کوتەی گەشت کردنە بە کۆمپانیای فلای ئۆلۆمپێک، بە پارەیەکی زۆرو بە سوکایەتیەکی کەم وێنەو بە خزمەتگوزاریەکی کەم و بە بەرپرسانی درۆزن و بێپرانسب و چاوچنۆکیەکی بێ ئەوپەرێ کۆمپانیاکە و هەوڵیان بۆ گواستنەوەی گەندەڵی کوردستان بۆ دەرەوە… دیارە کرێکاران و کارمەندانی ناو فرۆکەکەو فرۆکە خانەکە بەرپرسی ئەم دۆخە نین، بەڵام دەشیت ئەوانیش لەبەرامبەر بەم سوکایەتی و بێ پرانسیبی و چاوچنۆکی و درۆزنیەی ئەم کۆمپانیایەو هاوشێوەکانی دەنگی نارەزایەتی خۆیان هەڵبرن و خۆیان لە ریزی گەشتیاران و نارەزایەتیەکانیاندا بە بەشدار بزانن… لە کۆتایدا بانگەوازی من بۆ گەشتیاران ئەوەیە… کە سەفەر کردن بەو هێڵە بایکۆت بکەن و پەردە لەسەر ناوەرۆکی ئەو کۆمپانیایە و چاوچنۆکیەکەی و بێپرانسیبیەکانی هەڵبماڵن…

١٦/٧/٢٠١٣

عەبدوڵا مەحمود

abdulla.mahmud@gmail.com

تێگەیشتن لەوەی کێ لە پشت سوتاندنی پەیکەری خۆشەویستی و شکاندن و تێکدانی گڵکۆی شێرکۆ بێکەسی شاعیرە، زۆر سادەیە. لێکدانەوەی قوڵ و گەڕانی  زۆری پێویست نییە. بە جیا لە هێزە کۆنەپارێزو ئیسلامیەکان، کە خاوەنی مێژویەکی لێوان لێون لە قەسابیکردنی ئازادیەکان و خواستەکانی ئینسان لە ئازادی و جوانی و شکۆفایی و هونەرو مۆسیقاو داهێنان و مافی تاک… هاوکات ئەوانەش لەجێگای شانازیکردنیان بەبەرگریان لە ئازادی و مافەکانی ئینسان، بەرگری لە سەوابیتی دینی دەکەن. یان گەمژەیەکەیان هێندەیە کەدەیانەوێت ناکۆکیە قوڵەکانی نێوان مافەکانی ئینسان و سەوابیتی دینی پاساوبدەن یان بشارنەوە. ئەوانەی لە جێگای شانازی کردنیان بەوەی رێگە نادەن یاسایەک لە پەرلەمان! تێپەڕیت ئەگەر ناکۆک بێت بە ئازادیەکان و مافەکانی ژنان، کەچی لە مەلای مۆڵەتپێدراو راسپێردراو زیاتر دژی ئازادی و مافەکانی ژنان دەوەستنەوە. ئەوانەی لە جێگای ئینسان، قوعان و حەدیس بەمەبناو سەرچاوەی یاساکان، دەزانن…تاد، دەستوری سەرچاوەگرتوو لە شەریعەت، بۆیان جێگای رەخنەو رامان نییە، ئەمانە هەموویان راستەوخۆ یان ناراستەوخۆ هۆزی پشت سوتاندنی پەیکەری عیشق و شکاندنی گڵکۆی شێرکۆی شاعیرن. ئەوانەی بەکردەوە هەوڵیانداوەو هەوڵدەدەن دین تیکەڵی هەموو بوارەکانی ژیاری و  کۆمەڵایەتی و هەڵسوکەوتی و تاک و کۆی کۆمەڵگا بکەن…” ئەمانە مەلا و شیخی مزگەت و تەکیە بن، کۆنەپەرستی بازار یانی ئیسلامی سیاسی و ئەندام پەرلەمان و نوسەر” بن، ئەوانەی بە ئاشکرا رای دەگەیەنن کە ناهێڵن هیچ یاسایەک لە پەرلەمان! تێپەرێت ئەگەر دژی سەوابیتی دینی بێت، ئەمەش بەسادەیی یانی، رەتکرنەوەی شیعرو مۆسیقا، یانی خنکاندنی مافی تاک، یانی زیندانی کردنی ئازادی، یانی جیاکاری نێوان ژن و پیاو، یانی کوتەک کاری ژنان لەسەر نافەرمانی!! و سەرپێچیان!!، یانی دوو ژن بەرامبەر بەپیاوێک، یانی بێمافی و سەرکوت، یانی جەنگ لە دژی ئازادی، یانی یاساغکردنی خۆشەویستی، یانی نا بۆ شیعرو هونەر و…تاد، بۆیە ئەم خێڵە لە کۆنەپەرستانی ناو کۆمەڵگا لەپشت سوتاندنی پەیکەری خۆشەویستیەوەن، لە پشت شکاندن و شێواندنی کڵگۆی شێرکۆی شاعیرن… بۆئەوەی گڵکۆی شاعیرەکان و هونەرمەندەکان، شیعرو و هونەرو توێژینەوە، جوانی و ئیرادەی سەربەخۆی مرۆیی. بۆ ئەوەی باغی رازاوەی پر خۆشەویستی، بۆ ئەوەی ئازادی و ژن دۆستی و مافی مناڵان، ئازادی و یاسای سەردەمی، پەروەردەو خوێندنی شارستانی و تەندروست… هەبێت. پێش مەرجەکەی ئەوەیە ئەم خێڵە لە کۆنەپەرستانی ناو کۆمەڵگا بێدەنگ بکرێن. ئەمانە بۆ دڵسۆزی نیشاندانیان بۆ سەوابتی دینی، بۆ دنیای خوڵقێندروای ناو دینەکان… دەتوانن و ئازادن لە سوچێ مزگەوتێک، تەکیەو خانەقایەک یان لە ماڵی خۆیاندا، لەگەڵ خودای خۆیاندا، بپەیڤن و بدوێن و بپاڕێنەوە… بەڵام مافیان نییەو نابێ رێگەیان پێبدرێت جوانیەکانی کۆمەڵگا، ویستی ئازادی ئینسان، شکۆی ئینسانی… بخەنە بەردەم هەرەشەو شەوەزەنگی تاریکی. گڵکۆی شکێنراوی شێرکۆی شاعیرو پەیکەری خۆشەویستی سوتێنراو، تا قەسابیکردنی رۆژانەی ژنان و ئازادی و مافی ئینسان و سیما جوان درەوشاوەکانی کۆمەڵگا، هاوار دەکەن… کێ دژیانە، کێ چاوی بە بینینیان هەڵنایەت، کێ وای بەسەر هێناون. ئەمانە لەپشت ئەو کردەوانەن. زێدەرۆی نییە، بە دەنگی بەرز دەڵێم بەشێک لەم هۆزە دژی ئازادیە لە کۆبونەوەی ئیدانەی ئەم رەفتارە قێزەونە دژی ئازادیانەدا، بەشدارن و لەکەنار گڵکۆی شێرکۆ دەوەستن!!…

18-10-2013